Nâng cao hiệu quả giám sát: Bài học an sinh từ TP Hồ Chí Minh

Dự thảo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng nhân dân sửa đổi đang được Quốc hội khóa XV thảo luận tại kỳ họp thứ 10.

Sau sáp nhập đơn vị hành chính, TP Hồ Chí Minh đã triển khai mạnh mẽ các chính sách an sinh xã hội dưới sự giám sát chặt chẽ của Hội đồng Nhân dân. Từ thực tiễn này, Dự thảo Luật Hoạt động giám sát (sửa đổi) có thể được hoàn thiện hiệu quả hơn.

Cải tiến khung pháp lý

Dự thảo Luật Hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng Nhân dân (sửa đổi) đang được Quốc hội khóa XV thảo luận tại kỳ họp thứ 10. Mục tiêu là khắc phục những bất cập trong hệ thống giám sát hiện hành, nâng cao hiệu quả kiểm soát quyền lực nhà nước và hoàn thiện chính sách.

Một trong những nội dung then chốt là làm rõ khái niệm “giám sát” – coi đây là phương thức kiểm soát quyền lực nhà nước, góp phần bảo đảm kỷ luật, kỷ cương và hiệu quả của bộ máy. Đại biểu Trần Văn Tiến (Đoàn Phú Thọ) đề nghị bổ sung giải thích rõ về hoạt động giám sát của Quốc hội và Hội đồng Nhân dân, để nhấn mạnh bản chất và tầm quan trọng của công cụ này. Ý kiến trên phản ánh nhu cầu tránh tình trạng giám sát hình thức, đặc biệt trong lĩnh vực an sinh xã hội – nơi tác động trực tiếp đến đời sống người dân.

Đại biểu Nguyễn Tâm Hùng (Đoàn TP Hồ Chí Minh) kiến nghị bổ sung quy định yêu cầu Hội đồng Nhân dân cấp tỉnh báo cáo định kỳ về tác động của các quyết định hành chính, chính sách đến năng lực thực hiện ở cấp xã. Cơ chế này giúp giám sát theo chuỗi, từ quyết định đến kết quả cuối cùng. Những đề xuất đó sẽ giúp hoạt động giám sát tập trung vào hiệu quả thực thi, như kinh nghiệm triển khai các chính sách hỗ trợ sau sáp nhập tại TP Hồ Chí Minh.

Nhiều đại biểu cũng nhấn mạnh cần thiết lập cơ chế hậu giám sát để cơ quan bị giám sát phải thực hiện nghiêm túc kết luận và kiến nghị. Đây là giải pháp khắc phục tình trạng giám sát “trên giấy”, thiếu theo dõi thực thi, khiến chính sách an sinh đôi khi không đạt hiệu quả mong muốn.

Việc phân định rõ thẩm quyền giám sát giữa Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Hội đồng Dân tộc, các ủy ban của Quốc hội với các cơ quan trung ương; giữa Hội đồng Nhân dân các cấp với chính quyền địa phương sẽ tránh chồng chéo, đồng thời tăng cường phân cấp và phân quyền.

Trong trường hợp cần thiết, Quốc hội vẫn có thể giám sát địa phương, song nên ưu tiên để Hội đồng Nhân dân địa phương tự đảm nhận – như mô hình TP Hồ Chí Minh đang thực hiện với các nghị quyết an sinh. Việc bổ sung hoạt động giám sát quá trình lấy ý kiến nhân dân khi xây dựng luật cũng là bước tiến, giúp chính sách gần hơn với thực tế và nhu cầu của người dân.

Những cải tiến này không chỉ giúp nâng cao hiệu quả giám sát mà còn góp phần xây dựng hệ thống chính quyền minh bạch, củng cố lòng tin của nhân dân. Nhiều chuyên gia nhận định, nếu thiếu khung pháp lý vững chắc, giám sát dễ trở thành hình thức, làm suy giảm niềm tin xã hội.

Kinh nghiệm thực tế TP Hồ Chí Minh

Từ góc nhìn hỗ trợ an sinh xã hội sau sáp nhập đơn vị hành chính, TP Hồ Chí Minh là ví dụ điển hình cho cách áp dụng cơ chế giám sát hiệu quả. Tại kỳ họp thứ 3 chuyên đề của Hội đồng Nhân dân thành phố, 35 nghị quyết quan trọng đã được thông qua. Các nghị quyết không chỉ đáp ứng thực tiễn sau hợp nhất mà còn tạo nền tảng pháp lý cho phát triển kinh tế – xã hội và chăm lo đời sống người dân, hướng tới hoàn thiện mô hình chính quyền hai cấp.

Những nghị quyết này được giám sát chặt chẽ, bảo đảm tính minh bạch và hiệu quả, thể hiện vai trò chủ động của Hội đồng Nhân dân trong quản trị địa phương.

Một ví dụ nổi bật là chính sách hỗ trợ vay vốn tạo việc làm cho cán bộ, công chức, viên chức, người hoạt động không chuyên trách và người lao động thôi việc sau sắp xếp bộ máy. Mức vay tối đa 300 triệu đồng mỗi người, thời hạn 120 tháng, lãi suất bằng mức cho vay hộ nghèo theo quy định của Thủ tướng. Chính sách đã giúp ổn định cuộc sống cho hàng nghìn người, đồng thời quy định rõ thời hạn hoàn tất thủ tục trong 5 năm. Quá trình cho vay được giám sát chặt để tránh lãng phí ngân sách.

Song song, thành phố hỗ trợ đào tạo nghề với kinh phí tối đa 12 lần mức lương cơ sở mỗi người mỗi khóa, kèm tiền ăn 30.000 đồng mỗi ngày thực học và 200.000 đồng tiền đi lại mỗi khóa. Các chính sách này không chỉ giúp người lao động tái hòa nhập mà còn nâng cao kỹ năng nghề nghiệp, được giám sát thường xuyên để đảm bảo đúng đối tượng, đúng mục tiêu.

Ngoài ra, TP Hồ Chí Minh còn mở rộng an sinh xã hội thông qua nhiều chính sách cụ thể:

- Hỗ trợ chi phí học tập cho học sinh, sinh viên, học viên cao học và nghiên cứu sinh dân tộc thiểu số, với mức 60% lương cơ sở mỗi tháng, tối đa 10 tháng mỗi năm.

- Hỗ trợ giáo dục mầm non tại cơ sở dân lập, tư thục ở khu công nghiệp từ 35 – 70 triệu đồng mỗi cơ sở; 240.000 đồng mỗi trẻ mỗi tháng cho con công nhân; 1.000.000 đồng mỗi tháng cho giáo viên mầm non.

- Khuyến khích sinh con với 5.000.000 đồng cho phụ nữ sinh đủ hai con trước 35 tuổi; hỗ trợ tầm soát trước sinh và sơ sinh 2.000.000 đồng cho hộ nghèo, cận nghèo; trợ cấp hưu trí xã hội 650.000 đồng mỗi tháng cho người cao tuổi.

Chủ tịch Hội đồng Nhân dân TP Hồ Chí Minh Võ Văn Minh yêu cầu các đơn vị xây dựng kế hoạch triển khai “rõ người, rõ việc, rõ thời hạn, rõ nguồn lực, rõ trách nhiệm, rõ sản phẩm”. Đồng thời, thường xuyên đôn đốc, giám sát, chấn chỉnh kịp thời.

Cách tiếp cận này đã biến giám sát thành công cụ thực tiễn, không chỉ kiểm tra văn bản mà còn theo dõi tác động đến người dân. Nhờ đó, thành phố củng cố được lòng tin xã hội và duy trì cân bằng giữa tăng trưởng kinh tế với công bằng xã hội.

Từ bài học này, nhiều ý kiến cho rằng Luật Hoạt động giám sát (sửa đổi) cần nhấn mạnh cơ chế hậu giám sát và phân cấp rõ ràng để địa phương phát huy vai trò, tránh tình trạng trung ương can thiệp sâu không cần thiết.

Các chuyên gia thống nhất rằng, để Luật Hoạt động giám sát thực sự hiệu quả, cần kết hợp giữa cải tiến pháp lý và học hỏi thực tiễn địa phương. Mục tiêu cuối cùng là giám sát phải phục vụ an sinh xã hội, xây dựng chính quyền vững mạnh và đáp ứng nguyện vọng nhân dân.