Sông Hồng đoạn qua Mậu A – Xuân Ái (Lào Cai): Khai thác cát ngày đêm, ai chịu trách nhiệm?

Hoạt động khai thác cát tại sông Hồng đoạn chảy qua xã Mậu A và xã Xuân Ái (Lào Cai).

Hoạt động này khiến nhiều người lo ngại về nguy cơ thất thoát tài nguyên và tác động đến an toàn dòng chảy.

Khai thác cả ngày lẫn đêm.

Theo đơn thư và hình ảnh gửi trực tiếp tại Thời báo VTV – Đài Truyền hình Việt Nam, một số bạn đọc tại xã Mậu A cho biết trong thời gian từ tháng 2 đến tháng 9/2025, tại khu vực sông Hồng đoạn qua xã Mậu A và Xuân Ái liên tục xuất hiện tàu hút cát cả ngày lẫn đêm (hình ảnh từ người dân cung cấp có 2 con tàu hút cát mang số hiệu TQ-0774H và LK-0752); trung bình mỗi chuyến khoảng 50 m³, với hàng trăm lượt tàu ra vào bãi tập kết ở thôn Yên Thành (xã Xuân Ái).

Để có cái nhìn khách quan, phóng viên đã nhiều ngày thực địa tại khu vực này và ghi nhận, thực tế có hiện tượng các tàu hút cát hoạt động cả ban ngày lẫn ban đêm. Đáng chú ý, vào các tối 16 và 19/10/2025, trong khung giờ từ 20h đến 24h – thời điểm vốn không được phép khai thác – vẫn có tàu hút cát vẫn khai thác. Đặc biệt, đêm ngày 19/10/2025 từ 20-24h ghi nhận có 3 chuyến tàu hút cát hoạt động chỉ cách bờ sông khoảng 20 m về phía địa giới xã Xuân Ái

Làm việc với ông Trần Xuân Phùng – Trưởng phòng Kinh tế xã Mậu A, ông cho biết: "Trên địa bàn xã có hai điểm mỏ được giao cho HTX Hương Giang gồm Hồng Hà và Mậu Đông. Tuy nhiên, qua kiểm tra, HTX không có hoạt động khai thác tại các điểm mỏ được cấp phép." Ông Phùng cũng thông tin thêm: "Hiện HTX đang làm thủ tục thuê đất để làm bãi tập kết cát, nhưng UBND xã vẫn đang chờ hướng dẫn của cấp trên."

Từ vị trí điểm mỏ Hồng Hà trên bản đồ địa chính, khoảng cách giữa nơi được cấp phép và nơi các tàu đang khai thác thực tế chênh lệch khoảng 1 km về phía hạ lưu. Ông Đinh Mạnh Cường – Phó Chủ tịch UBND xã Mậu A xác nhận: "Phía bờ sông thuộc địa giới Mậu A là bãi bồi, các tàu hút cát phần lớn hoạt động ở phần nước sâu phía đối diện, thuộc địa phận xã Xuân Ái."

Vấn đề đặt ra là liệu việc khai thác này có nằm trong phạm vi cấp phép của HTX Hương Giang hay không, cần được cơ quan chức năng xác minh cụ thể.

Bãi tập kết hoạt động dù đã có lệnh dừng

Trong buổi làm việc với phóng viên, ông Trương Thành Trung xác nhận mình vừa là Phó Giám đốc HTX Hương Giang, vừa là chủ bãi tập kết vật liệu xây dựng tại xã Xuân Ái. Cát sau khi hút từ sông được tập kết về bãi của ông, sau đó bán ra thị trường, ông Trung cho biết thêm từ khi được bổ nhiệm PGĐ HTX Hương Giang thì HTX vẫn thuê tàu, thậm chí là tự chế để khai thác tại điểm mỏ Hồng Hà tại xã Mậu A và điểm mỏ Ngòi Thia tại xã Xuân Ái.

Theo thông tin phóng viên có được, bãi tập kết của ông Trương Thành Trung tại thôn Yên Thành hiện chưa đủ điều kiện hoạt động và đã nhiều lần bị yêu cầu đình chỉ. Biên bản làm việc ngày 17/4/2025 của Tổ công tác Công an tỉnh Yên Bái nêu rõ: "Hộ kinh doanh của ông Trung phải dừng ngay hoạt động sản xuất, kinh doanh cát cho đến khi hoàn thiện hồ sơ pháp lý; đồng thời tháo dỡ hệ thống đường ống hút và phương tiện đấu nối trái phép.

Sau đó, UBND huyện Văn Yên (tỉnh Yên Bái cũ) ban hành Quyết định số 1963/QĐ-XPVPHC ngày 29/5/2025, xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực đất đai đối với ông Trung với mức phạt 15 triệu đồng, yêu cầu khôi phục hiện trạng ban đầu.

Tuy nhiên, tại thời điểm phóng viên ghi nhận vào tháng 10/2025, bãi tập kết này vẫn còn hoạt động vận chuyển, tập kết cát cả ngày lẫn đêm. Việc bến bãi chưa hoàn thiện thủ tục pháp lý nhưng vẫn có dấu hiệu tập kết, kinh doanh cát đặt ra yêu cầu các cơ quan chức năng cần tăng cường kiểm tra, giám sát việc chấp hành quyết định đình chỉ và xử phạt hành chính đã ban hành.

Có hay không dấu hiệu chênh lệch sản lượng khai thác của HTX Hương Giang?

Theo giấy phép do UBND tỉnh Yên Bái (nay thuộc tỉnh Lào Cai) cấp năm 2013, HTX Hương Giang được phép khai thác tại bốn điểm mỏ, tổng diện tích khoảng 7 ha, công suất tối đa 5.000 m³ cát, sỏi mỗi năm.

Tuy nhiên, biên bản làm việc ngày 17/4/2025 của Tổ công tác Công an tỉnh Yên Bái ghi nhận tại bãi của ông Trương Thành Trung có khoảng 10.000 m³ cát. Trong biên bản, ông Trung trình bày số cát này được mua của HTX Hương Giang, trong đó 1.900 m³ đã được xuất hóa đơn, phần còn lại 8.100 m³ chưa xác định được khối lượng để xuất hóa đơn.

Từ dữ kiện này, có thể thấy lượng cát được ghi nhận tại thời điểm kiểm tra đã lớn hơn đáng kể so với công suất khai thác tối đa một năm của HTX. Dư luận đặt câu hỏi, nếu toàn bộ khối lượng cát này có nguồn gốc từ hoạt động khai thác của HTX thì đây là dấu hiệu chênh lệch rõ rệt, cần được cơ quan chức năng xác minh, đối chiếu với hồ sơ sản lượng, giấy phép và nghĩa vụ nộp thuế.

Theo thông tin từ Thuế cơ sở 7 (Thuế Lào Cai), từ tháng 1 đến tháng 9/2025, HTX Hương Giang kê khai và nộp thuế tài nguyên cho 2.500 m³ cát đen, với số thuế tài nguyên tương ứng 29.625.000 đồng. Sự chênh lệch giữa sản lượng được kê khai thuế và lượng cát ghi nhận tại hiện trường cho thấy cần thiết phải rà soát, đối chiếu lại toàn bộ quy trình khai thác, vận chuyển, tiêu thụ và kê khai nghĩa vụ tài chính của HTX.

Cần quản lý chặt hoạt động khai thác tài nguyên ven sông

Hoạt động khai thác cát trên sông Hồng nếu không được giám sát chặt chẽ sẽ làm thất thoát tài nguyên quốc gia, tiềm ẩn nguy cơ sạt lở bờ sông, thay đổi dòng chảy, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống và sản xuất của người dân hai bên bờ.

Trao đổi với Thời báo VTV, ông Lưu Đức Cường – Trưởng phòng Khoáng sản, Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh Lào Cai – khẳng định: "Khai thác ngoài ranh giới được cấp phép là hành vi vi phạm pháp luật. UBND tỉnh đã chỉ đạo xã Mậu A và Xuân Ái kiểm tra, xử lý theo quy định." Ông Cường cũng nhấn mạnh: "Thời gian khai thác cũng phải được thực hiện nghiêm túc. Dù thẩm quyền quy định thời gian khai thác thuộc Chủ tịch UBND tỉnh, nhưng việc khai thác đến 23 giờ đêm là sai quy định. Địa phương nào quy định giờ riêng cũng không được vượt quá 19 giờ theo khung trung ương."

Để làm rõ thông tin có hay không hoạt động khai thác khoáng sản chưa đúng quy định, phóng viên Thời báo VTV đã liên hệ với ông Nguyễn Thế Cường – Chủ tịch UBND xã Xuân Ái. Ông Cường đề nghị phóng viên gửi giấy giới thiệu qua văn phòng UBND xã. Sau đó một tuần, Chánh Văn phòng UBND xã cho biết lãnh đạo xã đã phân công ông Hoàng Xuân Hùng – Phó Chủ tịch UBND xã Xuân Ái – làm đầu mối trao đổi. Tuy nhiên, dù phóng viên đã nhiều lần nhắn tin và gọi điện theo số điện thoại do văn phòng cung cấp, ông Hùng vẫn chưa có phản hồi.