Kiện tụng gian lận cùng sự căng thẳng địa chính trị trong một quốc gia bị chia rẽ thời kỳ hậu bầu cử là những yếu tố gây mâu thuẫn nhiều nhất.
Thế nhưng, cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 1876 có lẽ vẫn sẽ là cuộc chạy đua vào Nhà Trắng gây tranh cãi nhất. Vào thời điểm Quốc hội Mỹ sẽ chính thức tuyên bố chiến thắng của Tổng thống đắc cử Joe Biden và bác bỏ sự phản đối từ phía Đảng Cộng hòa, nhiều người tại điện Capitol lúc đó chắc sẽ liên tưởng tới cuộc đấu tranh giành quyền lực cách đây hơn một thế kỷ.
Tổng thống Donald Trump vẫn nỗ lực lật ngược ván cờ để xoay chuyển kết quả bầu cử (Nguồn: New York Times)
Ít ai nhớ lại câu chuyện về Rutherford B. Hayes, ứng cử viên đảng Cộng hòa, người cuối cùng đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử năm 1876 với 4 năm phục vụ nước Mỹ dưới tư cách tổng thống. Trong khi đó, Samuel Tilden, ứng cử viên đảng Dân chủ lại "trắng tay" dù sở hữu nhiều phiếu bầu hơn. Liệu kịch bản này có một lần nữa lặp lại, khi phía Tổng thống Donald Trump vẫn đang nỗ lực lật ngược ván cờ để xoay chuyển kết quả bầu cử.
Các đồng minh của ông Donald Trump, do Thượng nghị sĩ đảng Cộng hoà Ted Cruz dẫn đầu, đã coi việc giải quyết tranh chấp chính trị năm 1876 như tấm gương để noi theo. Ông Cruz đề xuất rằng Quốc hội, một lần nữa, nên lập ra một ủy ban gồm 15 thành viên để xem xét tính hợp lệ của các phiếu đại cử tri. "Chúng ta nên làm theo tiền lệ đó".
Tuy vậy, vẫn có những khác biệt sâu sắc giữa hai cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ, khi trong cuộc chạy đua vào Nhà Trắng lần này, ông Donald Trump vẫn là tổng thống đương nhiệm nắm trong tay quyền lực của chính phủ liên bang. Mặt khác, những tuyên bố về gian lận của ông Donald Trump được cho là vô căn cứ, đồng thời bị các cơ quan bầu cử của cả hai đảng Cộng hòa và Dân chủ bác bỏ.
Cuộc bầu cử Tổng thống Mỹ năm 1876 có lẽ vẫn sẽ là cuộc chạy đua vào Nhà Trắng gây tranh cãi nhất (Nguồn: New York Times)
Năm 1876, ba bang miền Nam phải nhờ đến Quốc hội để xem xét kết quả bầu cử của các đại cử tri. Điều này không hề xảy ra trong năm 2020, khi tất cả các bang đều công nhận chiến thắng của ông Joe Biden với 306 phiếu đại cử tri, trong khi ông Trump chỉ sở hữu 232 lá phiếu.
Giáo sư Eric Foner tại Đại học Columbia cho biết: "Tôi thực sự khó có thể tưởng tượng được rằng Ted Cruz lại biết nhiều như vậy về cuộc bầu cử năm 1876. Sự khác biệt cơ bản ở đây là vào năm 1876, có tranh chấp từ cả ba bang".
Các cuộc bầu cử tổng thống trước đây cũng từng xảy ra tranh chấp trong nhiều năm, nhưng chưa bao giờ chứng kiến những thách thức mà một vị tổng thống đương nhiệm như ông Donald Trump đã đặt ra cho đối thủ của mình. Năm 1800, không có ứng cử viên nào nhận được đa số phiếu Đại cử tri đoàn, vì vậy theo Hiến pháp, quyết định được chuyển đến Hạ viện. Ông John Adams đã chấp nhận việc chiếc ghế tổng thống thuộc về ông Thomas Jefferson, thay vì cố gắng bám víu quyền lực.
Ông Rutherford B. Hayes (trái) và ông Samuel J. Tilden (phải) (Nguồn: The Atlantic)
Hai mươi bốn năm sau, con trai của ông John Adams, John Quincy Adams, giành chiến thắng trong cuộc tranh cử Tổng thống Mỹ dù có ít số phiếu phổ thông hơn ông Andrew Jackson - đối thủ chính của mình. Dù trước đó, bị cáo buộc "tham nhũng" với ứng cử viên thứ ba Henry Clay, ông John Quincy Adams vẫn trở thành Tổng thống Mỹ vào năm 1824.
Tương tự như năm 1824, cuộc bầu cử năm 1876 do Quốc hội Mỹ quyết định. Một cuộc đua gay gắt đã xảy ra giữa ứng viên đảng Cộng hòa Rutherford B. Hayes và ứng viên đảng Dân chủ Samuel Tilden khi ông Tilden chỉ thiếu đúng 1 phiếu đại cử tri là có thể đắc cử tổng thống. Ông Rutherford B. Hayes khi đó chỉ giành được 165 phiếu; 20 phiếu đại cử tri vẫn đang trong quá trình tranh chấp.
Do Hiến pháp Mỹ không hề có những quy định giải quyết tranh chấp như vậy, Quốc hội đã thành lập một Ủy ban Bầu cử liên bang lưỡng đảng, gồm các thượng và hạ nghị sĩ, thẩm phán Tòa án Tối cao. Ủy ban này sau đó đã trao toàn bộ 20 phiếu đại cử tri còn lại cho ông Rutherford B. Hayes. Chiến thắng mong manh nhất trong lịch sử: 185 - 184 đã gây ra sự hỗn loạn cho nước Mỹ lúc bấy giờ. Một thập kỷ sau khi Nội chiến kết thúc, đất nước vẫn bị chia cắt bởi địa lý, kinh tế, giai cấp và đặc biệt là chủng tộc.
Cuộc bầu cử năm 1876 tràn ngập những lời đe dọa, gian lận và nỗ lực trấn áp những cuộc bạo động của người da màu (Nguồn: The Guardian)
Cuộc bầu cử năm 1876 tràn ngập những lời đe dọa, gian lận và nỗ lực trấn áp những cuộc bạo động của người da màu. Tại Nam Carolina, các "câu lạc bộ súng trường" của người da trắng tàn sát hàng loạt người dân da màu để khiến họ sợ hãi không dám đi bỏ phiếu. Trong khi đó, tại Florida, những ai bị nghi ngờ bỏ phiếu cho đảng Cộng hoà sẽ bị chủ nhà, chủ cửa hàng, bác sĩ và luật sư tính thuế phụ thu 25%. Số lượng nhân viên bị sa thải do tham dự các cuộc biểu tình của đảng Dân chủ cũng nhiều vô kể.
Ở cả ba tiểu bang, hội đồng mới do Đảng Cộng hòa đứng đầu đã kiểm lại số phiếu bầu. Tại Louisiana, nơi ông Samuel Tilden dẫn đầu, hội đồng đã loại ra 15.000 phiếu mà họ cho là bất hợp pháp, 13.000 phiếu trong số đó đến từ các đảng viên đảng Dân chủ. Khi đó, đảng Cộng hòa cho rằng Quốc hội chỉ có quyền hạn đảm bảo tính hợp lệ cho lá phiếu các đại cử tri, chứ không có quyền kết luận về khả năng gian lận.
Về phần mình, vào năm 1887, Quốc hội đã thông qua một đạo luật quy định các thủ tục kiểm đếm lại các phiếu đại cử tri trong nỗ lực giúp nước Mỹ không lặp lại một lần nữa cuộc tranh chấp hỗn loạn 1876.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!