Tòa án Công lý Quốc tế (ICJ) tại Hà Lan vừa bắt đầu phiên điều trần lịch sử về biến đổi khí hậu, phiên tòa được đánh giá là lớn nhất trong lịch sử gần 80 năm của tòa án này. Sự kiện dự kiến kéo dài hai tuần, với sự tham gia của hơn 100 quốc gia và tổ chức, nhằm xác định trách nhiệm pháp lý của các quốc gia trong việc bảo vệ khí hậu và môi trường.
Hai câu hỏi trọng tâm
Phiên điều trần tập trung vào hai vấn đề lớn: Các quốc gia có nghĩa vụ pháp lý gì theo luật quốc tế trong việc bảo vệ khí hậu trước tác động của khí thải nhà kính do con người gây ra? Và hậu quả pháp lý nào sẽ áp dụng đối với các chính phủ không hành động, hoặc hành động không đủ, dẫn đến tổn hại nghiêm trọng cho khí hậu và môi trường?
Tòa án Công lý Quốc tế tại The Hague, Hà Lan, mở phiên điều trần về biến đổi khí hậu và giúp các quốc gia dễ bị tổn thương chống lại tác động tàn khốc của nó, ngày 2/12/2024. (Ảnh: AP)
Những câu hỏi này đặc biệt nhấn mạnh vào tình cảnh của các quốc đảo nhỏ đang phát triển và các thế hệ hiện tại cũng như tương lai chịu ảnh hưởng từ biến đổi khí hậu. Trước đó, các thẩm phán đã được cung cấp thông tin khoa học từ Ủy ban liên chính phủ về biến đổi khí hậu (IPCC), cơ quan hàng đầu của Liên hợp quốc về nghiên cứu khí hậu.
Hành trình pháp lý của các quốc đảo nhỏ
Phiên tòa là kết quả của nhiều năm vận động bởi các quốc đảo nhỏ, như Vanuatu, những nơi đang đối mặt nguy cơ bị nhấn chìm do mực nước biển dâng cao. Vào năm 2023, Đại hội đồng Liên hợp quốc đã yêu cầu ICJ đưa ra ý kiến tư vấn về trách nhiệm của các quốc gia đối với biến đổi khí hậu.
Ông Ralph Regenvanu, đặc phái viên về biến đổi khí hậu của Vanuatu, nhấn mạnh: "Chúng tôi sống trên tiền tuyến của các tác động từ biến đổi khí hậu, chứng kiến sự hủy diệt đất đai, sinh kế, văn hóa và quyền con người. Chúng tôi cần công lý cho các thế hệ hiện tại và tương lai".
Thẩm phán chủ tọa Nawaf Salam ra hiệu khi Tòa án Công lý Quốc tế tại The Hague, Hà Lan mở phiên điều trần, ngày 2/12/2024. (Ảnh: AP)
Theo thống kê từ Liên hợp quốc, trong thập kỷ qua, mực nước biển toàn cầu tăng trung bình 4,3 cm, cùng với mức nhiệt độ tăng 1,3°C so với thời kỳ tiền công nghiệp, gây ra bởi việc đốt nhiên liệu hóa thạch.
Mặc dù các ý kiến tư vấn từ ICJ không có tính ràng buộc pháp lý, nhưng chúng có thể trở thành cơ sở cho các hành động pháp lý khác và gây áp lực lên các quốc gia giàu có trong việc hỗ trợ các nước dễ bị tổn thương.
Tại Hội nghị khí hậu COP29 gần đây, các quốc gia phát triển đã đồng ý huy động ít nhất 300 tỷ USD mỗi năm cho đến năm 2035, nhưng con số này vẫn thấp hơn nhiều so với mức 1.300 tỷ USD mà các chuyên gia khuyến nghị.
Những tiền lệ pháp lý quan trọng
Phiên tòa diễn ra trong bối cảnh hàng loạt phán quyết quốc tế tạo sức ép đối với các quốc gia. Gần đây, Tòa án nhân quyền châu Âu và Tòa án về luật biển Liên hợp quốc đã đưa ra các phán quyết mang tính bước ngoặt, công nhận bảo vệ môi trường là quyền cơ bản của con người.
Các nhà hoạt động dựng một tấm biển với nội dung "Chúng tôi đang theo dõi" bên ngoài Tòa án Công lý Quốc tế tại The Hague, Hà Lan, ngày 2/12/2024. (Ảnh AP)
Tại Hà Lan, nước chủ nhà của ICJ, năm 2015, Tòa án Tối cao đã công nhận rằng bảo vệ công dân trước tác động của biến đổi khí hậu là một quyền con người, một phán quyết đã trở thành nền tảng pháp lý mạnh mẽ.
Đối với các quốc đảo nhỏ như Vanuatu, biến đổi khí hậu không chỉ là khủng hoảng môi trường, mà còn là cuộc chiến sinh tồn. Ông Vishal Prasad, đại diện tổ chức Pacific Islands Students Fighting Climate Change, chia sẻ: "Biến đổi khí hậu là mối đe dọa sống còn. Chúng tôi cần ICJ bảo vệ quyền lợi của những người ở tuyến đầu".
Trong tuần tới, sự chú ý toàn cầu sẽ đổ dồn vào ICJ, nơi các phán quyết có thể định hình trách nhiệm pháp lý và tương lai của cuộc chiến chống biến đổi khí hậu.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!