Người dân tập trung cạnh xe bus ở trung tâm Stepanakert trước khi rời Nagorny-Karabakh, khu vực sinh sống của người dân tộc Armenia, ngày 25/9. (Ảnh: Reuters)
Tuyên bố trên được đưa ra sau nỗ lực giành độc lập kéo dài ba thập kỷ ở Nagorny-Karabakh, trong khi các quan chức Armenia cho biết, hơn một nửa dân số trong khu vực đã tản cư.
Vào tuần trước, Azerbaijan đã thực hiện cuộc tấn công chớp nhoáng nhằm giành lại toàn quyền kiểm soát khu vực tranh chấp này, yêu cầu quân đội Armenia ở Nagorny-Karabakh giải giáp và chính quyền ly khai giải tán.
Một sắc lệnh được ký bởi lãnh đạo phe ly khai Samvel Shakhramanyan đã trích dẫn một thỏa thuận vào ngày 20/9 nhằm chấm dứt giao tranh. Theo đó, Azerbaijan sẽ cho phép cư dân Nagorny-Karabakh "di chuyển tự do, tự nguyện và không bị cản trở" đến Armenia.
Một số người chạy trốn khỏi thủ phủ Stepanakert của vùng Nagorny-Karabakh cho biết, họ không còn hy vọng gì vào tương lai khi chính quyền ly khai giải thể.
Đợt di cư hàng loạt của người dân tộc Armenia khỏi khu vực miền núi bên trong Azerbaijan bắt đầu diễn ra từ ngày 24/9. Theo các quan chức Armenia, đến tối 27/9, hơn 78.300 người, tức trên 65% trong tổng dân số 120.000 người của Nagorny-Karabakh, đã sơ tán sang Armenia và làn sóng tản cư tiếp tục không suy giảm.
Trong ba thập kỷ xung đột Armenia - Azerbaijan, mỗi nước đã cáo buộc bên kia thực hiện các cuộc tấn công có chủ đích, thảm sát và các hành động tàn bạo khác, khiến người dân ở cả hai bên vô cùng nghi ngờ và sợ hãi đối phương.
Mặc dù Azerbaijan cam kết tôn trọng quyền của người dân tộc Armenia ở Nagorny-Karabakh nhưng người dân tộc Armenia không tin tưởng chính quyền Baku sẽ đối xử công bằng và nhân đạo với họ.
Hơn 78.300 người ở Nagorny-Karabakh đã tản cư sang Armenia. (Ảnh: ABC News)
Sau sáu năm chiến đấu ly khai kết thúc vào năm 1994 sau sự sụp đổ của Liên Xô, Nagorny-Karabakh nằm dưới sự kiểm soát của các lực lượng dân tộc Armenia, được Armenia hậu thuẫn. Sau đó, trong cuộc chiến kéo dài sáu tuần vào năm 2020, Azerbaijan đã chiếm lại các phần của khu vực ở phía Nam dãy núi Kavkaz cùng với lãnh thổ xung quanh mà lực lượng Armenia đã tuyên bố chủ quyền trước đó.
Nagoryo-Karabakh được quốc tế công nhận là một phần lãnh thổ có chủ quyền của Azerbaijan.
Vào tháng 12/2022, Azerbaijan đã phong tỏa con đường duy nhất nối Nagorny-Karabakh với Armenia, cáo buộc Armenia sử dụng con đường này để vận chuyển vũ khí bất hợp pháp cho lực lượng ly khai trong khu vực.
Armenia lại cáo buộc, việc đóng cửa nói trên đã ảnh hưởng tới việc cung cấp thực phẩm và nhiên liệu cơ bản cho Nagorny-Karabakh. Azerbaijan bác bỏ cáo buộc, cho rằng khu vực này có thể nhận nguồn cung cấp thông qua thành phố Aghdam của Azerbaijan, một giải pháp bị chính quyền Nagorny-Karabakh phản đối từ lâu, gọi đây là chiến lược để Azerbaijan giành quyền kiểm soát khu vực.
Bị suy yếu do lệnh phong tỏa cùng với việc giới lãnh đạo Armenia tránh xa cuộc xung đột, các lực lượng người dân tộc Armenia trong khu vực đã đồng ý hạ vũ khí chưa đầy 24 giờ sau khi Azerbaijan bắt đầu cuộc tấn công vào tuần trước. Các cuộc đàm phán đã bắt đầu giữa giới chức ở thủ đô Baku của Azerbaijan và chính quyền ly khai của Nagorny-Karabakh về việc "tái hòa nhập" khu vực vào Azerbaijan.
Chính quyền Azerbaijan đã cam kết tôn trọng quyền của người dân tộc Armenia trong khu vực và khôi phục nguồn cung cấp. Tuy nhiên, hàng chục nghìn cư dân Nagorny-Karabakh đã tản cư sang Armenia vì sợ bị trả thù. Con đường duy nhất tới Armenia nhanh chóng chật cứng ô tô, tạo ra tình trạng ùn tắc giao thông nghiêm trọng trên con đường núi quanh co.
Vào ngày 25/9, một kho nhiên liệu đã phát nổ khi nhiều người đang xếp hàng đổ xăng để chạy trốn sang Armenia. Hàng trăm người đã thiệt mạng và gần 300 người bị thương, với hơn 100 người khác vẫn được coi là mất tích sau vụ nổ làm trầm trọng thêm tình trạng thiếu nhiên liệu vốn đã nghiêm trọng sau lệnh phong tỏa.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!