Bệnh bại não gây rối loạn chức năng cơ nhưng không phải lúc nào cũng ảnh hưởng đến năng lực trí tuệ.(Ảnh: Shutterstock)
Bại não là tình trạng bệnh lý về thần kinh với một loạt rối loạn, trong đó những thay đổi trong não gây ảnh hưởng đến việc kiểm soát cơ và nhược cơ, dẫn đến các vấn đề về thăng bằng, vận động và tư thế. Những tổn thương, thay đổi trong não liên quan đến bại não cũng có thể ảnh hưởng đến thính giác, thị giác, suy nghĩ và học tập.
Theo Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Mỹ (CDC), tại nước này, cứ 345 trẻ em thì có 1 trẻ bị bại não. Tình trạng này phổ biến ở trẻ em trai hơn trẻ em gái và trẻ da đen mắc nhiều hon so với trẻ da trắng.
Loại bại não khác nhau có triệu chứng khác nhau. Mỗi loại có thể diễn tiến từ nhẹ đến nặng và đôi khi các triệu chứng sẽ chỉ xuất hiện ở một bên của cơ thể hoặc một bộ phận chi.
Các khuyết tật do bại não là vĩnh viễn và người bệnh cần được hỗ trợ suốt đời. Các triệu chứng thường không xấu đi theo thời gian, nhưng cơn đau và những biến chứng như viêm khớp có thể nặng lên theo tuổi tác. Tuy nhiên, hầu hết những người bị bại não có thể sống lâu như những người không mắc bệnh, theo Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ.
Các triệu chứng của bại não là do những thay đổi trong phần vỏ não chỉ huy, kiểm soát vận động. Theo Viện quốc gia về Rối loạn thần kinh và Đột quỵ (NINDS), tổn thương có thể do những bất thường trong quá trình phát triển thai nhi, hoặc chấn thương não khi mang thai, trong lúc sinh hoặc ngay sau đó. Tuy nhiên, hầu hết các trường hợp bại não là bẩm sinh, theo CDC, có nghĩa là tình trạng này phát triển khi trẻ còn trong bụng mẹ. Hầu hết các trường hợp bị bại não gây ra tổn thương não không xác định được nguyên nhân chính xác, chỉ có một tỷ lệ rất nhỏ các trường hợp có nguyên nhân rõ ràng.
Một số trường hợp bại não bẩm sinh có tính chất di truyền và do đột biến gene kiểm soát sự phát triển não của trẻ. Hầu hết các trường hợp bại não bẩm sinh xảy ra ở trẻ sinh non, nhẹ cân.
Nếu tổn thương não xảy ra trong khoảng thời gian từ sơ sinh đến 2 tuổi, bệnh được phân loại là bại não mắc phải. Chỉ có một tỷ lệ nhỏ mắc chứng bại não sau khi sinh. Nguyên nhân của bại não mắc phải bao gồm chấn thương đầu, nhiễm trùng như viêm màng não hoặc viêm não, hoặc lưu lượng máu và oxy lên não quá ít, dẫn đến tổn thương não.
Các nguyên nhân chính gây bại não khi mang thai, khi sinh và trẻ sơ sinh bao gồm:
- Nhiễm trùng trong khi mang thai (nhiễm toxoplasma và rubella) hoặc sau khi sinh (viêm màng não, viêm não hoặc nhiễm virus herpes).
- Xuất huyết não, thường do đột quỵ ở thai nhi hoặc trẻ em.
- Tiếp xúc với các hóa chất độc hại như methylmercury khi còn trong bụng mẹ.
- Chấn thương đầu trong hoặc sau khi sinh.
- Vàng da thể nặng và không được điều trị sau khi sinh.
Theo CDC, các yếu tố khác làm tăng nguy cơ bại não gồm:
- Trẻ sinh ra có trọng lượng quá nhỏ (dưới 5,5 pound hoặc 2,5kg) hay sinh non (trước 37 tuần tuổi).
- Bà mẹ mang thai nhiều lần, bao gồm cả sinh đôi, sinh ba trở lên.
- Các biến chứng của thai phụ như không tương thích máu giữa mẹ và thai nhi, rối loạn co giật, các vấn đề về tuyến giáp, thiểu năng trí tuệ hoặc dư thừa protein trong nước tiểu.
- Mang thai ngôi ngược, với phần mông của thai nhi hướng xuống thay vì đầu.
- Động kinh ở thai nhi hoặc trẻ sơ sinh.
Bại não thường được chẩn đoán trước khi sinh hoặc khi trẻ được khoảng 2 tuổi. (Ảnh: Shutterstock)
Có 3 dạng bại não khác nhau gồm bại não thể co cứng, rối loạn vận động và bại não thể thất điều. Triệu chứng bệnh của các dạng bại não là khác nhau và mỗi loại được đặc trưng bởi cách nó tác động đến cơ và rối loại vận động khác nhau. Một số người mắc bệnh có các đặc điểm của nhiều dạng bại não, được gọi là là bại não thể hỗn hợp.
Theo CDC, bại não co cứng là loại phổ biến nhất, ảnh hưởng đến khoảng 80% số người mắc bệnh. Triệu chứng phổ biến nhất là cứng cơ, dẫn đến tăng trương lực cơ và khớp bị căng. Tình trạng cứng khớp khiến việc cử động, đi lại trở nên khó khăn.
Bại não do rối loạn vận động đặc trưng bởi những khó khăn trong việc kiểm soát các cử động ở bàn tay, bàn chân và các chi, dẫn đến các cử động quằn quại hoặc giật. Bại não mất điều hòa có nhiều khả năng gây ra các vấn đề về thăng bằng, nhận thức chiều sâu (là khả năng thị giác nhận thức thế giới theo ba chiều và đo khoảng cách của một vật thể) và phối hợp vận động.
Do các tình trạng bệnh bại não được bao phủ trên phạm vi rộng nên các triệu chứng rất đa dạng và phong phú. Tuy nhiên, khoảng một nửa (50% đến 60%) trẻ em được chẩn đoán mắc bệnh bại não có thể tự đi lại.
Có một số dấu hiệu và triệu chứng bệnh bại não trong những năm tháng đầu đời. Trước 6 tháng tuổi, cơ thể trẻ bại não có thể quá mềm hoặc quá cứng. Khi được nhấc lên, đầu của trẻ có thể ngửa ra đằng sau hoặc trẻ có thể cứng người, bắt chéo hoặc co chân lại.
Trẻ sơ sinh trên 6 tháng tuổi bị bại não có thể gặp khó khăn khi lăn lộn (theo một trong hai hướng), đưa hai tay vào nhau, đưa tay lên miệng hoặc chỉ dùng một tay để đưa tay ra.
Khi trẻ được hơn 10 tháng tuổi, các dấu hiệu của bại não bao gồm bò trong tư thế chệch choạc, chỉ dùng một chân hoặc một tay để đẩy cơ thể và không thể đứng dậy.
Các triệu chứng của bại não nói chung bao gồm:
- Cơ và khớp căng cứng hoặc cơ và khớp mềm.
- Chậm phát triển so với các mốc thể chất.
- Đi bộ bất thường, bao gồm cả co chân hoặc đi kiễng chân.
- Cơ yếu hoặc tê liệt.
- Cử động giật hoặc xoay người bất thường (gọi là co cứng, xuất hiện trong liệt não co cứng).
- Run, hoặc rung các cơ dẫn đến thiếu phối hợp (hiện tượng bại não mất điều hòa).
Các triệu chứng và biến chứng khác của bại não gồm:
- Khuyết tật học tập, ngay cả với trí thông minh trung bình.
- Vấn đề về giọng nói.
- Vấn đề về thính giác hoặc thị lực.
- Co giật.
- Đau như bị lão hóa.
- Khó ăn, nhai hoặc nuốt, hoặc chảy nhiều nước dãi.
- Nôn mửa hoặc táo bón.
- Phát triển chậm.
- Thở không đều.
- Đi tiểu khó.
Có ba loại bại não khác nhau, mỗi loại được đặc trưng bởi các triệu chứng khác nhau có thể thay đổi từ nhẹ đến nặng. (Ảnh: Shutterstock)
Một số rối loạn chức năng cơ này có thể gây khó khăn trong giao tiếp, nhưng nó không ảnh hưởng trực tiếp đến trí thông minh trong hầu hết các trường hợp. Một người bị bại não bị căng cơ, có thể chưa đi lại được, có thể chậm nói, nhưng điều đó không có nghĩa là họ không có chỉ số thông minh bình thường. Thường những người này có chỉ số thông minh bình thường, thậm chí trên mức trung bình.
Các phương pháp điều trị cho những người bị bại não là khác nhau, nhưng đều nhằm mục đích giúp người bệnh sống độc lập dễ dàng hơn và giảm bớt các triệu chứng hoặc biến chứng tiềm ẩn.
Một số loại thuốc được sử dụng để điều trị các triệu chứng của bại não gồm thuốc làm giảm tần suất co giật, botox để nới lỏng các cơ bị co cứng, thuốc giãn cơ để giảm run và thuốc giảm đau để giảm cơn đau. Những người bị bại não cũng có thể trải qua các cuộc phẫu thuật để giúp giảm trào ngược dạ dày, đau và co cứng, giúp họ ăn uống hoặc giải phóng các khớp bị cứng. Họ cũng có thể sử dụng các thiết bị hỗ trợ, chẳng hạn như thiết bị liên lạc kết nối máy tính, nẹp chân hoặc xe lăn.
Hiện không có phương pháp chữa khỏi bệnh bại não, nhưng các liệu pháp điều trị có thể cải thiện khả năng, đặc biệt là khi được điều trị sớm. Một số can thiệp quan trọng cho người bại não là các liệu pháp nghề nghiệp, giải trí, thể chất và lời nói để cải thiện chức năng và giúp khắc phục tình trạng chậm phát triển. Những liệu pháp này được triển khai càng sớm, tác động của chúng càng lớn về lâu dài.
Việc nhận biết sớm và phối hợp các phương pháp điều trị hỗ trợ mang lại hiệu quả tốt hơn cho người bị bại não.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!