Bước chuyển mới trong thám hiểm không gian
Dự kiến vào năm 2030, các phi hành gia sẽ rời khỏi Trạm Vũ trụ Quốc tế (ISS) lần cuối cùng, đánh dấu chấm hết cho một biểu tượng của kỷ nguyên vũ trụ. Trạm sẽ được đưa vào quỹ đạo thấp hơn để dần tiến vào bầu khí quyển Trái Đất. Trong quá trình này, cấu trúc đồ sộ của nó sẽ bốc cháy, tan rã, và những phần còn sót lại sẽ chìm xuống đại dương, khép lại một chương lịch sử huy hoàng kéo dài hơn ba thập kỷ.
Tuy nhiên, sự kết thúc của ISS không phải là dấu chấm hết cho sứ mệnh khám phá vũ trụ mà mở ra một kỷ nguyên mới: thương mại hóa không gian.
Tương lai của các trạm không gian thương mại
NASA đã lên kế hoạch chuyển đổi từ một trạm không gian do chính phủ quản lý sang các trạm thương mại vận hành bởi tư nhân. Ý tưởng là thay vì sở hữu và vận hành trạm, NASA sẽ trở thành một trong nhiều khách hàng thuê các cơ sở hạ tầng từ các công ty tư nhân.
Đây không phải là lần đầu tiên NASA hợp tác với khu vực tư nhân. Các chương trình như Commercial Crew hay Commercial Cargo đã chứng minh thành công khi các công ty như SpaceX và Boeing cung cấp dịch vụ vận chuyển thiết bị, hàng hóa, và phi hành gia với chi phí thấp hơn nhiều so với tự phát triển.
Hiện tại, một số công ty như Blue Origin, Axiom Space, và Starlab Space đang chạy đua để xây dựng các trạm không gian riêng. NASA cũng hỗ trợ tài chính để thúc đẩy phát triển các dự án này với mục tiêu hoàn thành trước năm 2030. Tuy nhiên, thời gian gấp rút đang đặt ra nhiều thách thức lớn.
Thách thức của thương mại hóa không gian
Sự chuyển đổi sang mô hình thương mại không gian không phải là không có rủi ro. Một trong những nguy cơ lớn nhất là chậm trễ trong việc phát triển các trạm không gian tư nhân. Lịch sử đã cho thấy rằng các công ty tư nhân, dù năng động, cũng dễ dàng bị trễ tiến độ như NASA.
Angela Hart, quản lý Chương trình Phát triển LEO Thương mại của NASA, thừa nhận rằng việc xây dựng một trạm không gian thương mại trước 2029 là nhiệm vụ “đầy thách thức.” Nếu các trạm tư nhân không sẵn sàng kịp thời, NASA có thể phải kéo dài thời gian hoạt động của ISS hoặc chấp nhận một giai đoạn chuyển tiếp với năng lực hạn chế.
Ngoài ra, vấn đề kinh tế cũng là một rào cản lớn. Hiện tại, chưa có sản phẩm nào được sản xuất trong không gian có giá trị kinh tế đủ lớn để bù đắp chi phí vận hành. Dù có tiềm năng, nhưng các lĩnh vực như phát triển thuốc hoặc nghiên cứu lượng tử vẫn đang trong giai đoạn thử nghiệm và chưa mang lại lợi nhuận ngay lập tức.
Vai trò của NASA
Dù chuyển sang mô hình thương mại, NASA vẫn giữ vai trò quan trọng trong việc định hướng nghiên cứu khoa học. Các thí nghiệm trên ISS, như Phòng Thí nghiệm Lượng tử Lạnh (Cold Atom Lab), đã mở ra những khám phá đột phá về vật lý lượng tử. Tuy nhiên, trong môi trường thương mại, các công ty tư nhân có thể không mặn mà với những nghiên cứu không đem lại lợi nhuận ngắn hạn.
Bruce Betts, nhà khoa học trưởng của Hiệp hội Hành tinh (The Planetary Society), nhấn mạnh: "Khoa học cơ bản, dù đôi khi không có ứng dụng ngay lập tức, là nền tảng của những đột phá thay đổi thế giới". Ông cảnh báo rằng việc cắt giảm ngân sách nghiên cứu để tập trung vào thương mại hóa có thể khiến những khám phá tiềm năng bị bỏ qua.
Thách thức và cơ hội trong kỷ nguyên mới
Kỷ nguyên mới của thương mại hóa không gian mang đến cơ hội để mở rộng sự hiện diện của con người trong vũ trụ với chi phí thấp hơn. Tuy nhiên, việc cân bằng giữa mục tiêu kinh tế và giá trị khoa học là thách thức lớn nhất.
Một câu hỏi lớn đặt ra là liệu NASA có thể duy trì quyền kiểm soát đủ lớn đối với các trạm tư nhân để đảm bảo rằng các sứ mệnh khoa học quan trọng vẫn được ưu tiên. Trong khi đó, các công ty tư nhân sẽ phải tìm cách phát triển những sản phẩm hoặc dịch vụ có giá trị để đảm bảo tính bền vững của mô hình này.
Trong khi đó, ISS sẽ mãi là biểu tượng của sự đoàn kết quốc tế, khẳng định rằng khám phá vũ trụ không chỉ là sứ mệnh khoa học mà còn là hành trình kết nối nhân loại.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!