Sau nhiều động thái ngoại giao con thoi, ngày 27/11 vừa qua, lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hezbollah ở Lebanon đã có hiệu lực, sau khi cả hai bên chấp nhận thỏa thuận do Mỹ và Pháp làm trung gian. Tổng thư ký Liên hợp quôc Antonio Guterres đánh giá thỏa thuận mang tính bước ngoặt giữa Israel và lực lượng Hezbollah tại Lebanon là tia hy vọng đầu tiên cho hòa bình tại khu vực Trung Đông sau nhiều tháng bị bom đạn tàn phá và mang lại một chút bình yên cho cả dân thường Lebanon và Israel.
Giải pháp tạm thời trước cuộc khủng hoảng phức tạp
Ngay khi lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hezbollah được thực thi, hàng đoàn xe hối hả đi về phía Nam Lebanon băng chở theo nhiều gia đình về nhà.
1 triệu người Lebanon và 60 nghìn người Israel đã phải rời bỏ nhà cửa vì xung đột vũ trang. Nay khi hòa bình tạm thời quay trở lại, cuộc sống trước mắt của hàng chục nghìn gia đình bắt đầu từ đống đổ nát.
Ông Mahmoud Al Awney - người dân thành phố Tyre, Lebanon – nói: "Tôi là người đầu tiên ở thành phố Tyre về dọn dẹp nhà cửa, vì tôi không có nơi nào khác để ở. Cho dù không có mái nhà hoàn chỉnh thì đây vẫn là nhà của tôi, chúng tôi an toàn, mọi thứ đều có thể được bù đắp".
Lệnh ngừng bắn hứa hẹn chấm dứt cuộc xung đột Israel-Hezbollah suốt hơn 1 năm qua, khiến gần 4.000 người thiệt mạng.
Hàng đoàn xe hối hả đi về phía Nam Lebanon băng chở theo nhiều gia đình về nhà (Ảnh: UPI)
Tổng thống Pháp Emmanuel Macron phát biểu: "Lệnh ngừng bắn này cần phải được tôn trọng, về lâu dài, để khôi phục an ninh của người dân Lebanon, an ninh của người dân Israel, cho phép những người di tản từ hai quốc gia này trở về nhà của họ một cách an toàn và do đó cho phép khôi phục chủ quyền của Lebanon".
Ông Amos Hochstein - Đặc phái viên của Tổng thống Mỹ - nhấn mạnh: "Lệnh ngừng bắn này là một lệnh ngừng bắn vĩnh viễn. Nó không phải chỉ trong 60 ngày".
Theo thỏa thuận ngừng bắn, lực lượng Hezbollah sẽ rút quân, lùi xa khoảng 30km cách khu vực biên giới với Israel. Quân đội Israel cũng sẽ phải rút khỏi miền Nam Lebanon trong vòng 60 ngày. Một vùng đệm sẽ được tạo ra giữa 2 bên. Quân đội chính phủ Lebanon sẽ được huy động để đảm bảo các bên không vượt qua ranh giới đã được vạch ra. Một ủy ban giám sát gồm năm quốc gia, do Mỹ đứng đầu, cũng sẽ được thành lập để giám sát việc thực thi thỏa thuận.
Những trận oanh tạc dữ dội của quân đội Israel đã phá hủy nhiều cơ sở hạ tầng tại Lebanon (Ảnh: AFP/Getty Images)
Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Tayyip Erdogan bày tỏ: "Chúng tôi hy vọng tất cả các bên, đặc biệt là Israel, cần phải thực hiện đầy đủ trách nhiệm của mình trong việc duy trì sự bình tĩnh trên thực địa".
Thủ tướng Italy Giorgia Meloni cho rằng: "Chúng ta phải coi đó là điểm khởi đầu chứ không phải điểm kết thúc. Chúng ta phải nắm bắt cơ hội này, với niềm tin vào sự ổn định lâu dài của biên giới Israel-Lebanon".
Dù mang lại hy vọng, thỏa thuận ngừng bắn giữa Israel và Hezbollah chỉ là giải pháp tạm thời trước một cuộc khủng hoảng phức tạp. Thách thức hiện tại là liệu các bên có thể chuyển từ ngừng bắn tạm thời sang nền hòa bình bền vững hay không - một bài toán khó mà cả khu vực và thế giới đều quan tâm.
Tình hình biên giới Israel – Lebanon sau lệnh ngừng bắn
Những đợt giao tranh đã lắng dịu đi khá rõ ràng. Nhưng không có nghĩa là tình hình đã hoàn toàn yên tiếng súng. Quân đội Israel cuối tuần này vẫn tiến hành các cuộc không kích tại miền Nam Lebanon. Lực lượng bộ binh với xe tăng Israel vẫn tấn công vào một số mục tiêu tại thành phố Tyre. Đây một thành phố khá nổi tiếng, từng là một trung tâm thương mại lớn của Địa Trung Hải, và là một đế chế hàng hải trong lịch sử.
Đáng lưu tâm hơn cả là quân đội Israel cũng đã ra thông báo, yêu cầu người dân Lebanon không được trở về khoảng 20 khu làng của họ nằm dọc biên giới. Quân đội Israel không nêu ra lý do, nhưng nó làm nổi lên một vấn đề đáng lo ngại. Đó là lệnh ngừng bắn đã có rồi, nhưng khi thực hiện, các bên vẫn cố thực thi theo cách của mình, khiến không có gì đảm bảo lệnh ngừng bắn sẽ có thể bền vững.
Một người dân Lebanon bất lực ngồi trên đống đổ nát của ngôi nhà bị phá hủy bởi không kích (Ảnh: AP)
Lệnh ngừng bắn sẽ chỉ có thể là tạm thời, khi những mâu thuẫn gốc rễ vẫn còn đó. Hezbollah là một phần của trục kháng chiến các lực lượng thân Iran, đối đầu với Israel. Tuy nhiên, giới phân tích cũng cho rằng, lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hezbollah có thể sẽ giúp hai bên tránh các cuộc đối đầu căng thẳng như thời gian qua trong độ khoảng vài năm. Hiện cả Israel và Hezbollah đều đang có động lực để giữ cho mặt trận này tạm yên trong một thời gian.
Tương lai mong manh của lệnh ngừng bắn
Dù lệnh ngừng bắn giữa Israel và lực lượng Hezbollah được giới phân tích cho là "tia sáng đầu tiên le lói rọi vào màn đêm Trung Đông" và Tổng thống Mỹ Joe Biden cũng kỳ vọng đó sẽ là bước ngoặt cho hòa bình lâu dài, song, những người am hiểu về khu vực cho rằng thỏa thuận này là vô cùng mong manh. Xung đột giữa Israel và Hezbollah chưa được giải quyết, và việc thực thi các điều khoản sẽ không dễ dàng. Do đó, nguy cơ tái diễn xung đột tại Li băng vẫn hiện hữu.
Lệnh ngừng bắn ở Lebanon mới có hiệu lực được vài ngày, nhưng các bên đã liên tục đưa ra các cáo buộc nhau vi phạm.
Ông Hassan Fadlallah - Đại diện lực lượng Hezbollah – cho biết: "Hôm nay, người dân của chúng tôi đang trở về làng của họ. Những người anh em của chúng tôi trong tất cả các cơ quan có liên quan: Phòng vệ dân sự, cơ quan tôn giáo, y tế và người dân bắt đầu dọn dẹp đống đổ nát. Tuy nhiên, Israel lại đang tấn công những người trở về các ngôi làng biên giới và đang cố gắng ngăn chặn họ".
Trong khi đó, Israel rõ ràng đã chuẩn bị tinh thần cho khả năng quay lại chiến trường, cam kết sẽ có hành động quân sự ngay lập tức nếu Hezbollah vi phạm thỏa thuận.
Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu nhấn mạnh: "Nếu Hezbollah vi phạm thỏa thuận hoặc cố gắng tái vũ trang, chúng tôi sẽ tấn công".
Thủ tướng Israel Benjramin Netanyahu (Ảnh: AFP)
Những động thái này hoàn toàn có thể trở thành ngòi nổ cho một cuộc xung đột mới, đe dọa trực tiếp các nỗ lực ngoại giao do Mỹ làm trung gian.
Mặc dù giới học giả cho rằng cả Israel và Hezbollah đều "nóng lòng giải quyết thỏa thuận" trước khi Tổng thống đắc cử Mỹ Donald Trump nhậm chức vào tháng 1 năm sau, tuy nhiên, có một thực tế rằng, căng thẳng giữa phong trào vũ trang của người Shiite ở Lebanon và Israel đã tồn tại suốt gần nửa thế kỷ qua và bùng phát mạnh mẽ trở lại trong những tháng gần đây sau cuộc tấn công của phong trào Hamas sang lãnh thổ Israel ngày 7/10/2023 và cuộc chiến của Israel ở Dải Gaza.
Ông Simon Frankel Pratt - Giảng viên Khoa học chính trị, Đại học Melbourne, Australia – cho rằng: "Tôi hoàn toàn không tin rằng lệnh ngừng bắn này có thể kéo dài được 60 ngày, chứ đừng nói đến việc trở thành vĩnh viễn. Tôi nghĩ rằng còn có rất nhiều mối quan tâm, động lực và cam kết khác cần được quản lý và thực hiện tốt để thỏa thuận ngừng bắn trở thành vĩnh viễn".
Giới quan sát nhận định, thỏa thuận ngừng bắn là bước ngoặt quan trọng, nhưng không phải là giải pháp cuối cùng cho hòa bình Trung Đông. Sự kiên nhẫn, tinh thần đối thoại và cam kết thực thi nghiêm túc mới chính là yếu tố tiên quyết để lệnh ngừng bắn phát huy hiệu lực tối đa.
Triển vọng ngừng bắn giữa Israel và Hamas
Trang Politico so sánh sự khác biệt về mục tiêu của Israel ở hai mặt trận Lebanon và Gaza để giải thích vì sao thỏa thuận này chỉ giới hạn trong xung đột với Hezbollah tại Lebanon, chứ không liên quan đến Hamas tại Gaza.
Dù vậy, các chuyên gia vẫn cho rằng thỏa thuận đạt được với Hezbollah ở Lebanon sẽ cô lập Hamas tại Gaza, làm suy yếu những luận điệu và chiến lược của lực lượng này và có thể gây áp lực buộc Hamas trở lại bàn đàm phán.
Cùng chung quan điểm, tác giả bài viết: "Lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hezbollah có thể có ý nghĩa ra sao với xung đột tại Gaza" trên trang Slate.com cho rằng có cơ sở cho triển vọng tích cực.
Trước hết là sự suy yếu của lực lượng Hamas, việc thủ lĩnh tinh thần Yahya Sinwar đã qua đời và việc quan hệ của Hamas với các lực lượng chống Israel khác trong khu vực, đặc biệt là Iran và Hezbollah đã gần như bị cắt đứt.
Trong bài viết trên trang conversation.com, Tiến sĩ Marika Sosnowski tại ĐH Melbourne, Australia đánh giá thỏa thuận ngừng bắn cho thấy Hezbollah đã bỏ qua điều kiện họ từng đưa ra rằng sẽ không đồng ý ngừng bắn cho đến khi cuộc chiến ở Gaza kết thúc.
Đã có những gợi ý rằng một lệnh ngừng bắn với Hezbollah có thể gây thêm áp lực với Hamas để đồng ý với thỏa thuận với Israel về việc thả các con tin Israel mà Hamas đang giữ.
Tuy nhiên, điều này không tính đến thực tế rằng Hamas đã từng sẵn sàng thực hiện một thỏa thuận ngừng bắn, trong khi chính phủ Israel đã bổ sung các điều khoản mới vào phút cuối.
Hơn nữa, Qatar đã thất vọng với sự thiếu thiện chí từ cả hai phía đến mức gần đây đã rút lui khỏi vai trò trung gian hòa giải.
Báo Bưu điện Washington đánh giá Thủ tướng Israel Netanyahu đã có thể đạt lệnh ngừng bắn với Hezbollah vì đó không phải là vấn đề sống còn với lãnh đạo liên minh cánh hữu. Ông Netanyahu có thể sẽ phải đối mặt với nguy cơ chính phủ sụp đổ nếu dừng tấn công Gaza.
Vướng mắc trong việc giải quyết xung đột tại Gaza nằm ở sự bất đồng quan điểm trong vấn đề ai sẽ quản lý Gaza hậu chiến. Các đảng cánh hữu trong chính phủ Israel tuyên bố sẽ phản đối bất kỳ vai trò nào của chính quyền Palestine trong việc quản lý Gaza. Tuy nhiên, nếu không có sự tham gia của chính quyền Palestine, thì rất khó có khả năng các quốc gia Arập ôn hòa và các đối tác quốc tế khác sẽ chung tay giúp đỡ.
Như vậy, có thể thấy, dù lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hezbollah đại diện cho một thành tựu ngoại giao quan trọng, nó vẫn không thể giải quyết xung đột khu vực rộng lớn hơn, đặc biệt là ở Gaza.
Dù viễn cảnh hòa bình còn mong manh, nhưng một lệnh ngừng bắn giữa Israel và Hezbollah vào thời điểm này cũng là rất đáng ghi nhận. Bởi lẽ, lệnh ngừng bắn này tạo thuận lợi cho nỗ lực đàm phán tiến tới chấm dứt hoàn toàn tiếng súng, cũng như mở rộng các hoạt động hỗ trợ cho đời sống của hàng triệu người dân bị ảnh hưởng trong khu vực, bên cạnh đó giúp khai mở hướng đi trong tương lai bền vững hơn cho cuộc xung đột ở Trung Đông, mặc dù một giải pháp hòa bình cho cả khu vực này đòi hỏi nhiều nỗ lực hơn nữa.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!