Hơn 460 người thiệt mạng, thiệt hại trên 100 nghìn tỷ đồng – đó là những con số không thể quên sau chuỗi bão, mưa lũ dồn dập trong năm 2025. Không thể quên trong nỗi đau xót, trong sự bất ngờ, và càng không được quên để chủ động ứng phó với thiên tai trong thời gian tới.
“Chưa bao giờ” – cụm từ được nhắc đến nhiều nhất khi nói về thiên tai năm 2025. Bởi chưa bao giờ các hình thái thời tiết lại bất thường và khó lường như vậy: mưa đặc biệt lớn, lũ lên nhanh và dữ dội, bão xuất hiện dồn dập. Những vùng đất vốn ít mưa, thừa nắng cũng chìm trong biển nước.
Chỉ trong khoảng thời gian từ tháng 10 đến đầu tháng 12, thiên tai xảy ra trên diện rộng từ Bắc vào Nam. Nhiều đô thị và vùng trũng thấp ở Tuyên Quang, Lào Cai, Thái Nguyên, Bắc Ninh, Hà Nội, Lạng Sơn ngập sâu. Sau đó là Thanh Hóa, Nghệ An, Quảng Trị, Huế, Đà Nẵng, Quảng Ngãi, Gia Lai, Đắk Lắk, Khánh Hòa, Lâm Đồng. Đặc biệt, có những địa phương như Huế, Đà Nẵng, Khánh Hòa, người dân phải chạy lũ tới 4 lần chỉ trong một tháng.
Nguyên nhân chính đến từ các đợt mưa đặc biệt lớn, với lượng mưa lên tới hàng nghìn milimet chỉ trong một hoặc vài ngày. Có nơi ghi nhận lượng mưa 1.739 mm trong 24 giờ, lập kỷ lục cao thứ hai thế giới. Mưa lớn khiến lũ trên 13 con sông ở cả Bắc Bộ và Trung Bộ vượt mức lịch sử, tạo ra hàng loạt kỷ lục mới.
Các đợt lũ này đều xuất phát từ những tổ hợp thiên tai hiếm gặp, khi nhiều yếu tố bất lợi cùng xuất hiện và cộng hưởng. Riêng trên lưu vực sông Ba, lượng mưa hơn 1.000 mm đã tạo ra tổng lượng lũ ước tính khoảng 4 tỷ mét khối nước trong 7 ngày (từ 16 đến 22/11), tương đương gần một nửa dung tích Hồ thủy điện Hòa Bình.
Tại Nam Bộ, triều cường vượt mốc lịch sử trong tháng 10 gây ngập sâu trên diện rộng tại Cần Thơ, TP Hồ Chí Minh, Đồng Tháp, Vĩnh Long. Trên Biển Đông, ghi nhận tới 22 cơn bão và áp thấp nhiệt đới trong năm 2025. Đáng chú ý, trong các tháng 10 và 11, bão vẫn đổ bộ vào miền Bắc thay vì di chuyển xuống phía Nam như quy luật thông thường. Đặc biệt, lần đầu tiên xuất hiện một áp thấp nhiệt đới hình thành từ Ấn Độ Dương và di chuyển ngược sang Thái Bình Dương.
Theo PGS.TS. Phạm Thị Thanh Ngà, Viện trưởng Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, những biểu hiện bất thường của thiên tai năm 2025 cho thấy tác động ngày càng rõ nét của biến đổi khí hậu. Nhiệt độ bề mặt Trái đất và nước biển tăng, băng tan, độ ẩm gia tăng đã tác động mạnh đến hệ thống khí quyển, làm các hình thái thời tiết biến đổi và thiên tai trở nên cực đoan hơn.
Không chỉ Việt Nam, biến đổi khí hậu đang khiến thiên tai nghiêm trọng hơn trên toàn khu vực Đông Nam Á và Nam Á. Từ tháng 11 đến nay, các trận bão, mưa lớn đã gây lũ lụt, sạt lở đất nghiêm trọng, khiến khoảng 2.000 người thiệt mạng và mất tích, gây thiệt hại ít nhất 20 tỷ USD.
Những con số “chưa từng có” của thiên tai năm 2025 không chỉ là ký ức đau buồn, mà còn là lời cảnh báo rõ ràng về yêu cầu cấp thiết phải nâng cao năng lực dự báo, chủ động phòng chống và thích ứng với biến đổi khí hậu trong thời gian tới.
Thiên tai năm 2026: Dự báo tiếp tục khó lường
Bão chồng bão, lũ chồng lũ trong năm 2025 không chỉ gây thiệt hại nặng nề mà còn cho thấy tác động ngày càng rõ nét của biến đổi khí hậu, khiến đời sống người dân ở nhiều nơi bị đảo lộn. Theo các chuyên gia, trong bối cảnh khí hậu tiếp tục biến đổi, thiên tai trong năm 2026 được dự báo vẫn sẽ diễn biến phức tạp, khó lường, đòi hỏi cách tiếp cận chủ động hơn trong công tác phòng ngừa và thích ứng.
Ghi nhận tại ngõ 111 phố Triều Khúc (phường Thanh Liệt, TP. Hà Nội), những dấu vết ngập lụt vẫn in hằn trên các bức tường nhà dân. Người dân nơi đây vẫn chưa thể quên những đợt nước dâng cao trong các trận mưa lũ hồi tháng 10 vừa qua.
Theo phản ánh của người dân, chưa năm nào khu vực này phải hứng chịu tới 12 lần ngập như năm nay. Cuộc sống bị đảo lộn, nhiều thiệt hại đến nay vẫn chưa thể khắc phục hoàn toàn.
Không chỉ riêng Hà Nội, trong năm 2025, tình trạng ngập lụt diện rộng còn xảy ra trên phạm vi cả nước, từ Bắc vào Nam, kể cả tại những khu vực vốn được xem là khô hạn. Mưa cực đoan, bão mạnh, lũ lên nhanh và dữ dội, vượt xa những kịch bản thiên tai từng xảy ra trước đây.
Theo các chuyên gia, đây là những biểu hiện rõ rệt của biến đổi khí hậu, tác động trực tiếp đến hình thái, tần suất và cường độ của các loại hình thiên tai.
Năm 2025 không chỉ là một năm thiên tai dữ dội tại Việt Nam mà còn tại nhiều quốc gia trong khu vực. Dù gây ra những thiệt hại rất lớn, song các đợt thiên tai lịch sử cũng để lại nhiều bài học kinh nghiệm cho người dân và chính quyền địa phương trong công tác phòng, chống và ứng phó, đặc biệt là vai trò của dự báo sớm, cảnh báo sớm.
Từ những diễn biến thiên tai cực đoan đã xảy ra, cùng với các nhận định cho thời gian tới, các chuyên gia cho rằng tư duy phòng, chống thiên tai cần có sự thay đổi căn bản. Theo đó, từ việc ứng phó với đơn thiên tai, cần chuyển sang ứng phó với đa thiên tai; từ bị động chống đỡ sang chủ động thích ứng và quản lý rủi ro.
Quản trị thiên tai bằng dữ liệu số
Một bản đồ ngập lụt đang được Việt Nam xây dựng với mục tiêu, trong tương lai, khi nhắc đến mực nước lũ, người dân và chính quyền có thể hình dung rõ khu vực nào bị ngập, mức độ ngập sâu bao nhiêu mét, thậm chí xác định cụ thể việc có cần sơ tán hay không. Bởi quản trị thiên tai tại cộng đồng – bao gồm toàn bộ chu trình từ phòng ngừa, chuẩn bị, ứng phó đến phục hồi sau thiên tai – không thể mãi chỉ dựa vào trí nhớ và kinh nghiệm dân gian.
Tại phố cổ Hội An (TP. Đà Nẵng), mỗi trận lũ đi qua đều để lại những dấu vết rõ ràng trên tường, cột nhà. Từ nhiều đời nay, người dân nơi đây đã quen với việc ghi lại mực nước lũ như một cách lưu giữ ký ức về thiên tai. Những vệt nước ấy không chỉ là dấu tích của mất mát, mà còn là dữ liệu sống giúp cộng đồng chủ động ứng phó trong những mùa mưa lũ sau.
Mỗi mực nước được đánh dấu trên các cột gỗ ở Hội An là một câu chuyện sinh động về thiệt hại và sự hồi sinh của người dân sau từng đợt lũ. Khi những dữ liệu này được tập hợp một cách có hệ thống, chúng sẽ trở thành cơ sở để xây dựng các kịch bản ứng phó thiên tai toàn diện, giúp giảm thiểu nguy cơ biến thiên tai thành thảm họa.
Cùng với kinh nghiệm dân gian, nhiều địa phương miền Trung hiện nay đã bắt đầu ứng dụng công nghệ trong quản lý thiên tai. Tại Trung tâm giám sát đô thị thông minh ở Huế, dữ liệu về sạt lở đất, ngập lụt và lượng mưa được thu thập, cập nhật liên tục theo thời gian thực, tạo cơ sở cho công tác dự báo và cảnh báo sớm.
Sự chủ động này đã giúp nhiều gia đình giảm thiểu đáng kể thiệt hại. Gia đình chị Hà Huyền Ngọc (TP. Huế) là một ví dụ. Quán cà phê của gia đình chị nằm ngay chân cầu Đập Đá – khu vực thường xuyên ngập sâu và cũng là điểm đo mực nước ngập của thành phố. Dù nhà cách quán khoảng 7 km, nhưng nhờ hệ thống camera giám sát, chị Ngọc vẫn có thể theo dõi tình hình ngập lụt từ xa để kịp thời ứng phó.
Hiện nay, công tác quản lý thiên tai chủ yếu dựa trên ba nguồn dữ liệu chính gồm: hệ thống cảm biến mưa và mực nước; camera trực tuyến; và dữ liệu lịch sử về thiên tai. Nhờ đó, chính quyền có thêm cơ sở để chủ động quản lý, còn người dân có thể phòng tránh sớm hơn. Tuy nhiên, độ phủ dữ liệu hiện vẫn còn hạn chế.
Riêng tại Huế, hệ thống hiện mới đáp ứng chưa đến 10% nhu cầu thực tế. Bên cạnh đó, cách thu thập và xác định mực nước ngập giữa các địa phương vẫn chưa thống nhất. Tại một số điểm ở Hội An, mực nước lũ tháng 11/2017 được ghi nhận là 3,17 m, trong khi mức ngập năm nay chỉ khoảng 1,3 m, song sự chênh lệch này xuất phát từ cách đo khác nhau. Ở nhiều nơi, mực nước được tính theo vết lũ so với nền nhà dân, thay vì căn cứ theo cao độ lòng đường hay vỉa hè.
Mùa mưa lũ năm nay cho thấy, dữ liệu đã giúp nhiều người kịp thời thoát hiểm, nhiều gia đình bảo toàn được tài sản. Ở những nơi công tác quản trị dữ liệu được triển khai hiệu quả, thiên tai không còn là nỗi ám ảnh thường trực, mà trở thành một phần của đời sống mà người dân có thể chủ động thích ứng.
Khi bầu trời đã xanh trở lại sau bão lũ, bài toán đặt ra không chỉ là vượt qua những trận thiên tai khốc liệt, mà còn là tiếp tục hoàn thiện hệ thống dữ liệu, công nghệ và phương thức quản trị, nhằm thích ứng với những rủi ro mới trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng gia tăng.
Bình luận (0)