Căng thẳng Mỹ - Trung Quốc phủ bóng đối thoại Shangri-La

Đối thoại an ninh quốc phòng Shangri-La đã trở thành diễn đàn uy tín thế giới, ngày càng củng cố vị thế cùng vai trò ngày càng tăng của châu Á - Thái Bình Dương trong cấu trúc an ninh toàn cầu. Chương trình nghị sự dày đặc, cùng nhiều cuộc gặp song phương bên lề Đối thoại Shangri-La cho thấy, châu Á - Thái Bình Dương đang ngày càng thu hút sự chú ý của thế giới. Nhưng điều này cũng cho thấy rất nhiều vấn đề đang nổi lên ảnh hưởng tới tình hình an ninh khu vực.

Đối thoại Shangri-La năm nay tiếp tục là cơ hội để lãnh đạo an ninh các nước đưa ra thông điệp trong cách tiếp cận đối với vấn đề quốc phòng, an ninh tại Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Chương trình nghị sự rất rộng từ Xây dựng khu vực châu Á - Thái Bình Dương cân bằng và ổn định đến Các mối quan hệ đối tác mới cho an ninh khu vực. Hiện tại có nhiều cấu trúc an ninh mới được phát triển, chẳng hạn như Hiệp ước Aukus giữa Australia, Anh và Mỹ, nhóm Quad gồm Australia, Ấn Độ, Nhật Bản và Mỹ. Ngay cả mỗi quốc gia đều có tầm nhìn chiến lược riêng cho mình. Làm sao để tránh xung đột, hài hòa lợi ích các bên là điều được bàn thảo.

Bà Anita Anand - Bộ trưởng Quốc phòng Canada: "Canada luôn tìm kiếm sự cùng tồn tại và hợp tác. Chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của chúng tôi không chỉ là một tài liệu chính sách. Việc xây dựng một khu vực an toàn và ổn định đòi hỏi những đóng góp hữu hình được hỗ trợ bởi khoản đầu tư hơn 720 triệu USD để thúc đẩy hòa bình, khả năng phục hồi và an ninh trong khu vực".

Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Singapore Ng Eng Hen (thứ hai từ trái qua, hàng sau), các bộ trưởng Bộ Quốc phòng và đại diện Đông Nam Á gặp Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Mỹ Lloyd J. Austin (thứ tư từ trái qua, hàng sau) vào chiều 2/6 bên lề Đối thoại Shangri-La 2023. Ảnh: Bộ Quốc phòng Singapore

Nhiều vấn đề rộng lớn hơn, tác động tới an ninh châu Á - Thái Bình Dương cũng được nói tới. Xung đột Nga tại Ukraine đã định hình lại quan điểm và chính sách của nhiều quốc gia trong năm qua và tiếp tục phủ bóng đen lên cuộc tranh luận về các mối quan tâm và chiến lược địa chính trị rộng lớn hơn của họ. Ngoài ra, các nỗ lực quản lý các chương trình vũ khí và tên lửa ở Triều Tiên và Iran và các cách giải quyết tình trạng bạo lực ở Myanmar cùng những tác động lan tỏa của nó cũng là một chủ đề được thảo luận.

Thủ tướng Australia Anthony Albanese: "Việc Triều Tiên phóng tên lửa đạn đạo hay các mối đe dọa sử dụng vũ lực hạt nhân từ Nga cho thấy sự cần thiết của hợp tác và các quy tắc toàn cầu để thúc đẩy giải trừ quân bị".

Bên cạnh đó là các vấn đề cũ nhưng luôn nóng, như là cạnh tranh giữa các nước lớn, việc tuân thủ luật pháp quốc tế, sử dụng sức mạnh quân sự trong việc xử lý các vấn đề giữa các cường quốc với nhau và giữa các cường quốc với các nước trong khu vực, tranh chấp lãnh thổ hay những vấn đề mới về chiến tranh trong tương lai đều sẽ được làm rõ.

Bộ trưởng Quốc phòng Singapore Ng Eng Hen chủ trì tiệc trưa ngày 3/6, với người đồng cấp Mỹ Lloyd Austin ngồi bên tay phải và người đồng cấp TQ Lý Thượng Phúc ngồi đối diện. Ảnh: Mindef/The Straits Times.

Ông Carlito Galvez - Bộ trưởng Quốc phòng Philippines: "ASEAN duy trì nguyên tắc cởi mở, minh bạch và bao trùm, tiếp tục đối xử công bằng với các chuẩn mực và nguyên tắc nhằm tạo ra một nền tảng trung lập, nơi tất cả đều có thể bày tỏ sự quan tâm đến khu vực".

Sự quan tâm của các cường quốc bên ngoài dành cho châu Á - Thái Bình Dương mang lại nhiều cơ hội phát triển cho khu vực, song cũng đi kèm rủi ro và thách thức. Điều đó buộc các nước phải gây dựng lòng tin, hợp tác và nỗ lực thực chất thúc đẩy một châu Á - Thái Bình Dương ổn định và phát triển.

Tầm nhìn của Mỹ tại châu Á - Thái Bình Dương

Mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc đang ở mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ, là một trong những điểm đáng chú ý khi bước vào Shangri-La 2023. Do vậy, các nội dung được giới quan sát trông đợi là những thông điệp Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin và người đồng cấp Trung Quốc Lý Thượng Phúc mang tới sự kiện.

Sáng nay, Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc sẽ có bài phát biểu quan trọng. Còn trong thông điệp phát đi ngày hôm qua, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Austin đã có những tuyên bố về vai trò lãnh đạo của Mỹ tại khu vực châu Á - Thái Bình Dương. Nội dung thu hút sự quan tâm lớn trong bối cảnh địa chính trị quốc tế có nhiều biến động, đặc biệt là sự lạnh nhạt gần đây trong quan hệ Mỹ - Trung.

Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Lý Thượng Phúc là một trong những diễn giả chính tại Đối thoại Shangri-La năm nay ở Singapore. Ảnh: IISS

Một trong những thông điệp quan trọng của Mỹ tại Đối thoại Shangri-La năm nay là Mỹ cam kết cùng các đồng minh, đối tác thúc đẩy tầm nhìn chung cho khu vực, đồng thời nhấn mạnh đến vai trò quan trọng của ASEAN, nhóm Bộ Tứ, liên minh AUKUS và một số nước trong khu vực.

Mỹ nhấn mạnh tầm quan trọng của một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và mở, kết nối, thịnh vượng, có sức chống chịu và an ninh. Một loạt các vấn đề nóng hiện nay như xung đột tại Ukraine hay căng thẳng trên Bán đảo Triều Tiên cũng được Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ nhấn mạnh. Để làm được điều đó, phía Mỹ tái khẳng định ý nghĩa to lớn trong việc hợp tác với các đồng minh, đối tác như Nhật Bản, Hàn Quốc, Philipines để nâng cao vị thế trong khu vực.

Quan hệ Mỹ - Trung Quốc thu hút sự chú ý đặc biệt. Căng thẳng Mỹ - Trung tăng cao bởi "cuộc chiến" công nghệ cho tới vấn đề eo biển Đài Loan (Trung Quốc) đã đẩy quan hệ hai nước xuống mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ. Hai bên đã không có bất kỳ cuộc gặp chính thức nào cho dù phía Mỹ khẳng định đối thoại giữa Mỹ và Trung Quốc là cần thiết và là chìa khóa để quản lý khủng hoảng và xung đột.

Tại Đối thoại, Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ nhắc lại tuyên bố của Tổng thống Joe Biden khẳng định, Mỹ không tìm kiếm một cuộc Chiến tranh Lạnh mới. Và rằng cạnh tranh không thể biến thành xung đột cũng như nhấn mạnh khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương không bao giờ được chia thành các khối thù địch.

Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin tại Đối thoại Shangri-La 2023. Ảnh: AP

Căng thẳng Mỹ - Trung Quốc phủ bóng đối thoại Shangri-La

Phát biểu tại phiên họp toàn thể hôm 3/6 với chủ đề "Xây dựng một khu vực châu Á - Thái Bình Dương ổn định và cân bằng", các quan chức quốc phòng Anh, Canada và Philippines đều nhấn mạnh sự cần thiết phải tuân thủ luật pháp quốc tế và tăng cường đối thoại, hợp tác để duy trì ổn định và an ninh ở khu vực. Một sáng kiến an ninh quan trọng dự kiến cũng sẽ được Trung Quốc trình bày tại đối thoại khu vực năm nay, cho thấy tầm nhìn của nước này trong định hình cấu trúc an ninh, ứng phó các thách thức đặt ra.

Cái bắt tay và cuộc gặp chớp nhoáng giữa Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ Lloyd Austin và người đồng cấp Trung Quốc Lý Thượng Phúc bên lề Đối thoại Shangri-La tại Singapore - một cử chỉ hiếm hoi trong bối cảnh căng thẳng Mỹ - Trung Quốc tăng cao. Dù không có trao đổi thực chất nào tại cuộc gặp nhưng phía Mỹ cho biết, tin tưởng vào việc duy trì các đường dây liên lạc, tìm kiếm các cuộc thảo luận có ý nghĩa để quản lý mối quan hệ.

Ông Lloyd Austin - Bộ trưởng Quốc phòng Mỹ: "Mỹ tin rằng các kênh liên lạc cởi mở với Trung Quốc là cần thiết, đặc biệt là giữa các lãnh đạo quốc phòng, thời điểm thích hợp để trao đổi là bất cứ lúc nào. Đối thoại giữa hai bên là điều rất cần thiết, một cái bắt tay thân mật trong bữa tối không thể thay thế cho một cam kết thực chất. Càng trao đổi nhiều, chúng ta sẽ càng tránh được những hiểu lầm và tính toán sai lầm có thể dẫn đến khủng hoảng hoặc xung đột".

Về phần mình, Trung Quốc cho rằng các kênh liên lạc không hoàn toàn bị đình chỉ, đồng thời chỉ trích nhận định của Mỹ có nguy cơ tạo ra sự đối đầu ở khu vực. Trung Quốc cũng cho rằng hiện Mỹ và Trung Quốc đang có các cách tiếp cận khác nhau đối với an ninh châu Á - Thái Bình Dương.

Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Indonesia Prabowo Subianto phát biểu tại Đối thoại Shangri-La 2023 sáng 3/6. Ảnh: Reuters

Vì thế, tại Đối thoại Shangri-La lần này, Trung Quốc đã đem tới một sáng kiến mới. Theo đó, dự kiến, trong sáng nay, Bộ trưởng Quốc phòng Trung Quốc Lý Thượng Phúc sẽ trình bày Sáng kiến an ninh toàn cầu của nước này. Theo truyền thông Trung Quốc, sáng kiến đưa ra các mục tiêu như phát triển một lộ trình an ninh mới thông qua đối thoại thay vì đối đầu, thông qua quan hệ đối tác thay vì liên minh.

GS. Anna Malindog-uy - Phó Chủ tịch phụ trách đối ngoại, Viện Nghiên cứu Chiến lược Thế kỷ châu Á Philippines: "Sáng kiến An ninh Toàn cầu của Trung Quốc là một cách thức mang tính châu Á để giải quyết các xung đột lợi ích và sự khác biệt giữa các quốc gia, tránh cách thức đối đầu trực tiếp theo định hướng phương Tây để dàn xếp hoặc giải quyết tranh chấp mà hướng tới một cách thức giải quyết tranh chấp mang tính châu Á, phương Đông hơn, vốn đặt ra một ưu tiên duy trì sự hài hòa bằng mọi giá".

Quan hệ Mỹ - Trung Quốc hiện đang ở mức thấp nhất trong nhiều thập kỷ khi cả hai bên chia rẽ sâu sắc trong nhiều vấn đề từ chủ quyền lãnh thổ, hoạt động gián điệp đến cạnh tranh công nghệ, hai bên liên tiếp cáo buộc lẫn nhau về việc làm leo căng thẳng tại khu vực. Sự xấu đi trong cặp quan hệ này có nguy cơ tạo ra những hệ lụy xấu với toàn cầu.

Thủ tướng Australia Anthony Albanese: "Hậu quả của một sự đổ vỡ như vậy sẽ không chỉ giới hạn ở các cường quốc hay nơi xung đột của họ, mà sẽ tàn phá thế giới".

Theo các chuyên gia, một triển vọng tích cực, nồng ấm hơn trong quan hệ Mỹ - Trung Quốc là điều mà nhiều nước mong đợi để đóng góp cho các nỗ lực giải quyết các thách thức chung; tuy nhiên, điều này sẽ không tự động đến mà đòi hỏi những nỗ lực bền bỉ từ cả hai phía.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!