Chiều nay (12/12), trong khuôn khổ LHTHTQ lần thứ 39, Đài THVN đã tổ chức Hội thảo "Phóng sự điều tra trên truyền hình".
Phát biểu khai mạc hội thảo, nhà báo Lê Ngọc Quang - Phó Tổng Giám đốc Đài Truyền hình Việt Nam - nhấn mạnh, phóng sự điều tra trên truyền hình là thể loại hấp dẫn và đòi hỏi các phóng viên phải có kiến thức sâu rộng, kinh nghiệm thực tiễn lâu năm và thành thạo các kỹ năng nghiệp vụ trong quá trình tác nghiệp: "Khác với tin tức trên nội dung số trong thời đại thông tin phát triển như vũ bão, phóng sự điều tra truyền hình có tiêu chí, đặc thù riêng và luôn được công chúng dành sự quan tâm đặc biệt, góp phần quan trọng tạo nên vị thế và uy tín cho các cơ quan báo chí. Trong chương trình hội thảo này, các tham luận đến từ các phóng viên chuyên sâu về mảng đề tài điều tra của Đài THVN và nhiều cơ quan báo chí chắc chắn sẽ là những kinh nghiệm quý để hoàn thiện và chuẩn hóa các kỹ năng nghiệp vụ, quy trình và nguyên tắc tác nghiệp.
"Trong chương trình hội thảo này, có một số tham luận rất bổ ích và thiết thực về thực hiện các nguyên tắc về đạo đức nghề nghiệp hay tuân thủ và đảm bảo các yếu tố pháp lý trong quá trình tác nghiệp. Ngày nay, khi đất nước ngày càng phát triển, trình độ nhận thức và khả năng hiểu biết pháp luật của người dân, của doanh nghiệp, của các tổ chức ngày càng cao, thì đòi hỏi các phóng sự điều tra càng phải khách quan, chân thực và càng phải chuẩn mực hơn về các yếu tố pháp lý và đạo đức nghề nghiệp. Có như vậy các cơ quan báo chí và các nhà báo làm điều tra mới tránh được những rủi ro, những tai nạn nghề nghiệp không đáng có trong trường hợp bị các tổ chức, cá nhân khiếu nại, khiếu kiện ngược trở lại", nhà báo Lê Ngọc Quang nhấn mạnh.
Qua hội thảo này và LHTHTQ lần này, nhà báo Lê Ngọc Quang mong muốn các đơn vị của Đài THVN như Ban Thời sự, Trung tâm Tin tức VTV24...quan tâm nhiều hơn nữa, sẵn sàng cùng các đơn vị báo đài thường xuyên trao đổi kinh nghiệm, có cơ chế phối hợp cùng thực hiện các loạt bài điều tra hoặc tổ chức thẩm định, phát sóng các phóng sự điều tra có chất lượng của các cơ quan báo chí khác.
"Chúng tôi đã phối hợp với một số tờ báo, kênh truyền hình để cùng thực hiệncác phóng sự điều tra, điểm báo các loạt bài điều tra trên các báo hoặc sử dụng phóng sự điều tra của một số cơ quan báo chí để biên tập và phát trên sóng của VTV, tạo được hiệu ứng xã hội rất to lớn. Tôi có thể lấy ví dụ như phối hợp với Báo Lao động sử dụng hình ảnh, thông tin vụ việc ở chùa Ba Vàng và xử lý, phát sóng trên bản tin Thời sự 19h; biên tập và phát sóng loạt phóng sự "Nano vàng và những cuộc thử nghiệm nguy hiểm, mờ ám" của Truyền hình An ninh trên VTV1.... Chúng ta nên có sự phối hợp chặt chẽ để khai thác và sử dụng dụng có hiệu quả các phóng sự điều tra để tạo hiệu ứng tích cực cho xã hội"- nhà báo Lê Ngọc Quang cho biết.
Có nên nhập vai khi làm phóng sự điều tra?
Mở đầu tham luận của mình với chủ đề "Có nên nhập vai khi làm phóng sự điều tra?", phóng viên Liên Liên – Ban Thời sự, Đài THVN nhập vai người vi phạm giao thông và đưa "mãi lộ" cho cảnh sát giao thông. Nữ tác giả phóng sự điều tra vụ "bảo kê" chợ Long Biên đặt ra vấn đề liệu rằng hành động như vậy của nhà báo có nên làm hay không?
Phóng viên Liên Liên – Ban Thời sự, Đài THVN
Theo chị Liên Liên, phóng viên rất dễ trở thành đồng phạm, dễ vi phạm pháp luật khi nhập vai trực tiếp. Ngoài ra, người phóng viên có thể vi phạm đạo đức nghề báo khi thúc đẩy ý chủ quan và dễ là người tác động, thúc đẩy, gài bẫy.
Phóng viên Ban Thời sự chia sẻ: "Chúng ta thường đặt câu hỏi để đạt mong muốn kết quả ban đầu như kiểu gài bẫy vậy. Nếu chúng ta là phóng viên đặt ra tình huống ấy thì không còn khách quan nữa. Nhiều người hỏi rằng, không nhập vai trực tiếp thì làm cách nào để có thể ghi hình?".
Phóng viên Liên Liên đưa ra khái niệm về điều tra mật phục bằng cách nhập vai gián tiếp nhằm đảm bảo tính khách quan: "Khi điều tra mật phục, chúng ta phải ở một vai để làm sao tác nghiệp thuận lợi hơn. Ví dụ khi tôi đóng vai tiểu thương ở chợ để theo dõi đối tượng bảo kê hoạt động như nào, tôi không bỏ tiền để khởi gợi lòng tham của đối tượng bởi có thể mình đưa tiền họ nhận nhưng sau thì họ sẽ chối".
"Hiện nay có nhiều trang thiết bị có thể quay và quan sát từ xa. Bất đắc dĩ, điều tra nhập vai vẫn có thể sử dụng, nhưng rất hạn chế. Nếu phải tham gia hình thức này phải đảm bảo nguyên tắc. Thứ nhất là không cố tình gợi ý, cài bẫy, đưa tiền. Thứ 2, bằng chứng phải từ đối tượng điều tra chủ động thực hiện và nói ra" – nữ phóng viên Ban Thời sự chia sẻ.
Trách nhiệm xã hội của nhà báo phải thể hiện ngay từ khi thu thập tài liệu, thông tin
Tại hội thảo, nhà báo Nguyễn Đức Hiển, Phó Tổng biên tập Báo Pháp luật TP.HCM đã trình bày tham luận "Đạo đức, pháp lý và một số nguyên tắc an toàn trong báo chí".
Là một nhà báo nhiều kinh nghiệm trong thể loại điều tra, nhà báo Nguyễn Đức Hiển chia sẻ: "Báo Pháp luật TP.HCM là tờ báo có thế mạnh về phóng sự điều tra. Tôi từng tham gia nhiều phóng sự thuộc thể loại này. Phóng sự điều tra luôn tạo sức nặng có thể thay đổi tờ báo và được các tờ báo coi là quả đấm trong các đề tài như chống tiêu cực, chống cái ác. Nhưng nếu không am hiểu pháp luật thì nhà báo trở thành đối tượng vi phạm".
Nhà báo Nguyễn Đức Hiển, Phó Tổng biên tập Báo Pháp luật TP.HCM
"Phóng sự điều tra là điều tra những thế lực, liên minh thế lực muốn che giấu. Đây là sự khác biệt với báo chí khác. Với phóng sự điều tra, nhà báo và nơi công bố tài liệu phải chịu trách nhiệm. Không nói đến việc nhà báo cố tình trực lợi thì đa số lỗi phóng viên, nhà báo là lỗi nghiệp vụ" - Phó Tổng biên tập Báo Pháp luật TP.HCM cho biết.
Nhà báo Nguyễn Đức Hiển lấy ví dụ trong một vụ cháy, một nhà báo bị công an sử dụng vũ lực để đưa ra khỏi hiện trường. Lãnh đạo tờ báo lên tiếng nói công an có thể che giấu nguyên nhân vụ cháy. Lãnh đạo Công an TP.HCM cho biết công an hoàn toàn có quyền dùng vũ lực để bảo vệ hiện trưởng và nạn nhân đầu tiên của vụ cháy có thể là nhà báo. Vì vậy, việc nhà báo vào hiện trường vụ cháy có thể gây nguy hiểm nhà báo, đồng thời khiến hiện trưởng có thể bị xáo trộn.
Nhà báo Nguyễn Đức Hiển cũng chia sẻ thêm về điều tra trên hồ sơ và nhấn mạnh những tố cáo hồ sơ phải qua thẩm định mới điều tra. Ở thời điểm này, số hồ sơ gấp 3 lần bình thường. Việc nhà báo đi điều tra có thể gây ảnh hưởng uy tín chính trị của đối tượng khi điều tra. Trách nhiệm xã hội của nhà báo phải thể hiện ngay từ khi thu thập tài liệu, thông tin.
Nhà báo Nguyễn Đức Hiển cũng thẳng thắn nói về kinh nghiệm bản thân: "Khi điều tra phải khách quan. Chúng tôi từng ra tòa và thua kiện dù chúng tôi là tờ phản biện về pháp luật số 1 do phóng viên không kiềm chế cảm xúc và dùng từ miệt thị người khác mà không có chứng cớ. Trong thời gian công tác báo Pháp luật, bản thân tôi cũng nhiều lần bị kiện".
Phó Tổng biên tập Báo Pháp luật TP.HCM cũng chi ra một số lỗi của phóng viên như vi phạm thủ tục, phán đoán sai, thiếu kiến chuyên môn, không tựa lưng các chuyên gia hoặc tựa lưng các chuyên gia nhưng tin theo dẫn đến thiếu phán xét và bị kiện.
Sau khi lắng nghe các tham luận cũng như phần hỏi đáp của hội thảo về phóng sự điều tra, nhà báo Tạ Bích Loan, Chủ tịch Liên Chi hội Nhà báo Đài THVN chia sẻ: "Hội thảo này là một trong hai điểm nhấn của LHTHTQ lần này. Khi tốc độ thông tin càng nhanh, vị thế của những người truyền hình chính là thể loại như thế này. Ở thể loại này, chúng ta thể hiện sức mạnh của tính chuyên nghiệp. Đây là nơi công chúng đặt lòng tin về chúng ta. Người xem cần phóng sự điều tra làm kỹ, sâu, tử tế ở sự công phu, trách nhiệm xã hội, tuân thủ nguyên tắc pháp luật. Phóng sự điều tra là nơi truyền hình không bị mất vị thế và chịu thua trong cuộc cạnh tranh với mạng xã hội và là thể loại báo chí cốt lõi tiếp tục duy trì".
Nhà báo Tạ Bích Loan, Chủ tịch Liên Chi hội Nhà báo Đài THVN
"Những người điều tra thường có thời gian làm nghề năm, cần 10 năm kinh nghiệm bản lĩnh để làm tốt. Tôi xin chúc mừng các diễn giả đã có bài tham luận tâm đắc và truyền cảm hứng để chúng ta tự hào về nghề báo – một nghề rất nhiều thách thức nhưng vẻ vang và là sự trông đợi của xã hội" - nhà báo Tạ Bích Loan nhấn mạnh.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!