Vì sao cuộc chiến chống khủng bố IS nóng trở lại?

Mỹ tuyên bố tiến hành một cuộc không kích nhằm vào các tay súng IS ở Tây Bắc Nigeria, ngày 25/12/2025 (Ảnh: Al Jazeera)

Ngày 25/12, Tổng thống Donald Trump cho biết Mỹ đã tiến hành một cuộc không kích nhằm vào các tay súng IS ở Tây Bắc Nigeria theo đề nghị của chính phủ Nigeria, đồng thời khẳng định nhóm IS đã tấn công người theo đạo Thiên chúa trong khu vực.

Tổng thống Trump viết trên Truth Social: "Tối nay, theo chỉ đạo của tôi trên cương vị Tổng tư lệnh, Mỹ đã phát động một đòn tấn công mạnh mẽ và chết chóc nhằm vào khủng bố IS ở Tây Bắc Nigeria, những kẻ đã sát hại dã man, chủ yếu là những người theo đạo Thiên chúa vô tội, ở mức độ chưa từng thấy trong nhiều năm, thậm chí là nhiều thế kỷ".

Ngay sau vụ việc này, IS một lần nữa thu hút sự quan tâm của dư luận quốc tế, làm dấy lên lo ngại về mức độ hoạt động trở lại của IS tại khu vực châu Phi.

Mặc dù đã bị đánh bại về mặt lãnh thổ tại Iraq và Syria giai đoạn 2017 - 2019, tổ chức Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng, còn được biết đến với tên gọi Daesh hay ISIS, đang cho thấy dấu hiệu hoạt động trở lại tại nhiều khu vực trên thế giới, đặc biệt là châu Phi, Syria, Iraq và Afghanistan.

Các báo cáo mới nhất của Liên hợp quốc và cơ quan an ninh phương Tây cảnh báo mối đe dọa khủng bố từ IS và các tổ chức liên kết đang có chiều hướng gia tăng trong bối cảnh bất ổn chính trị, xung đột kéo dài và khoảng trống an ninh tại nhiều quốc gia.

Tháng 10/2024, người đứng đầu Cơ quan An ninh nội địa Anh (MI5), Sir Ken McCallum, cho biết mối quan ngại lớn nhất của ông là "nguy cơ khủng bố ngày càng xấu đi từ Al-Qaeda và đặc biệt là IS". Nhận định này phản ánh đánh giá chung của cộng đồng quốc tế về xu hướng phục hồi của các tổ chức cực đoan sau nhiều năm bị truy quét.

IS từng kiểm soát những vùng lãnh thổ rộng lớn tại Syria và Iraq với dân số khoảng 10 triệu người. Trước mối đe dọa này, Liên minh Toàn cầu chống IS gồm 88 quốc gia và tổ chức quốc tế đã được thành lập từ năm 2014, trong đó có Anh và Mỹ, nhằm tiêu diệt IS và ngăn chặn tổ chức này tái cấu trúc. Tuy nhiên, các báo cáo của Liên hợp quốc năm 2024 cho thấy mối đe dọa từ IS không những chưa chấm dứt mà còn xuất hiện những diễn biến mới đáng lo ngại.

Theo ước tính, đến cuối năm 2024, IS vẫn duy trì khoảng 6.000 tay súng tại Afghanistan, từ 2.000 - 3.000 tay súng tại Iraq và Syria, đồng thời mở rộng hoạt động tại Tây Phi với lực lượng khoảng 2.000 - 3.000 tay súng hoạt động ở Mali, Burkina Faso và Niger. Tại Syria, sau khi chính quyền cựu Tổng thống Bashar al-Assad sụp đổ cuối năm 2024, tình trạng bất ổn chính trị và an ninh đã tạo điều kiện cho IS tìm cách phục hồi. Các tay súng và gia đình IS hiện bị giam giữ trong các trại do Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) kiểm soát tiếp tục là thách thức lớn đối với an ninh khu vực.

Tại châu Phi, đặc biệt là khu vực Sahel, IS được đánh giá là một trong những lực lượng vũ trang bạo lực và hoạt động tích cực nhất. Việc Pháp rút quân khỏi Mali, Burkina Faso và Niger từ năm 2020, cùng kế hoạch rút lực lượng khỏi một số quốc gia Tây Phi khác vào năm 2025, đã tạo ra khoảng trống an ninh nghiêm trọng. Theo tổ chức theo dõi xung đột ACLED, IS đã tận dụng khoảng trống này để mở rộng ảnh hưởng và gia tăng các cuộc tấn công.

Ở Somalia, dù vẫn yếu hơn so với tổ chức al-Shabaab, IS đang trở thành một mắt xích quan trọng trong mạng lưới toàn cầu của tổ chức này. Thủ lĩnh IS tại Somalia, Abdulqadir Mumin, được cho là đã vươn lên nắm giữ vai trò quan trọng trong bộ máy lãnh đạo toàn cầu của IS, biến Somalia thành trung tâm hậu cần và tài chính của mạng lưới khủng bố này tại châu Phi.

Tại Iraq, tháng 9/2024, Mỹ và Iraq nhất trí chấm dứt sứ mệnh quân sự của Liên minh chống IS vào tháng 9/2025. Washington khẳng định quyết định này không đồng nghĩa với việc rút toàn bộ quân đội Mỹ khỏi Iraq. Các đánh giá cho thấy lực lượng an ninh Iraq đã được tăng cường đáng kể về năng lực, song vẫn tồn tại những lo ngại liên quan đến khả năng tự đảm bảo an ninh của các lực lượng người Kurd tại Iraq và Syria. Anh cũng đã ký kết thỏa thuận quốc phòng song phương mới với Iraq, trong khi NATO tiếp tục duy trì sứ mệnh huấn luyện tại nước này.

Tại Syria, khoảng 2.000 binh sĩ Mỹ vẫn đang hiện diện, chủ yếu hỗ trợ SDF ở khu vực Đông Bắc. Tuy nhiên, sự phản đối của các lực lượng vũ trang khác, đặc biệt là Hayat Tahrir al-Sham và các nhóm do Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn, cùng những thông tin về khả năng Mỹ xem xét rút quân trong năm 2025, đang làm dấy lên lo ngại về nguy cơ IS trỗi dậy nếu cán cân an ninh bị phá vỡ.

Ở Afghanistan, nhánh IS-Khorasan (IS-K) tiếp tục là mối đe dọa nghiêm trọng đối với chính quyền Taliban và các cộng đồng thiểu số. Liên hợp quốc cảnh báo IS-K là mối nguy lớn nhất đối với an ninh quốc gia Afghanistan, đồng thời tiềm ẩn nguy cơ lan rộng ra khu vực và quốc tế.

Theo Liên hợp quốc, châu Phi hiện vẫn là "tâm điểm" của các hoạt động khủng bố toàn cầu. IS và các tổ chức liên kết không chỉ tiến hành các cuộc tấn công tại chỗ mà còn truyền cảm hứng cho các phần tử cực đoan tại châu Âu và châu Mỹ thông qua mạng Internet. Một vụ tấn công bằng xe tại New Orleans (Mỹ) khiến 14 người thiệt mạng gần đây được cho là có liên hệ với tư tưởng cực đoan của IS.

Dù đang đối mặt với khó khăn tài chính và bị siết chặt nguồn thu, IS vẫn tìm cách thích nghi bằng các phương thức chuyển tiền bí mật và mở rộng mạng lưới ngầm. Giới chuyên gia cảnh báo, nếu không duy trì hợp tác quốc tế và các nỗ lực chống khủng bố lâu dài, nguy cơ IS tái cấu trúc và gây bất ổn trên phạm vi toàn cầu trong những năm tới là hoàn toàn có thể xảy ra.