Là con sông lớn nhất ở miền Bắc, với chiều dài trên lãnh thổ Việt Nam hơn 500 km, sông Hồng và các nhánh có vai trò quan trọng đối với nông nghiệp, thủy điện, môi trường và vận tải đường thủy nhưng con sông này đang ngày càng cạn.
Cách đây hơn một tuần trước, nước sông Hồng đoạn chảy qua cầu Văn Lang, TP Việt Trì, cạn để lộ ra những tảng đá ngầm khiến lòng sông như một ma trận, "bẫy" các tàu thuyền.
Với thâm niên gần 30 năm mưu sinh bằng nghề đánh cá trên sông, mọi biến đổi lòng dẫn sông Hồng đều được ông Tuấn cảm nhận rõ ràng nhờ vào bộ dụng cụ đánh cá chìm tận dưới đáy sông của mình. Theo ông, lòng sông Hồng biến đổi chóng mặt trong vòng 4-5 năm trở lại đây. Như tại một vị trí, hiện giờ có thể sâu đến 20m trong khi trước đây chỉ bằng một nửa. Lòng sông tụt xuống bao nhiêu, mực nước cũng hạ thấp xuống bấy nhiêu.
Kết quả so sánh mặt cắt lòng sông của Viện Quy hoạch thủy lợi đo năm 2022 cũng cho thấy, so với năm 2010, trung bình lòng dẫn bị hạ thấp từ 2-5 m tùy từng vị trí. Với tốc độ biến đổi lòng dẫn như vậy, các trạm bơm cùng hệ thống thủy lợi ven sông có thể bị xóa sổ.
Trên thực tế nhiều năm qua, mực nước ngoài sông Hồng có nhiều thời điểm còn thấp hơn cả đáy cống và chõ bơm, khiến hàng loạt các trạm bơm ở Hà Nội như Phù Sa, Đan Hoài, Liên Mạc cùng các hệ thống trạm bơm lấy nước từ sông Hồng thuộc các tỉnh như Phú Thọ, Vĩnh Phúc vô cùng khó khăn, thậm chí phải treo máy.
Được đầu tư hơn 400 tỷ đồng nhưng 2 năm nay, trạm bơm này cùng hệ thống thủy lợi nội đồng gần như tê liệt. Nước sông cạn cùng với tốc độ thay đổi địa hình lòng sông nhanh đến như vậy, nguy cơ những trạm bơm trở thành các đống sắt vụn giờ đang hiện hữu.
Tại trạm bơm đầu mối Trung Hà, ở huyện Ba Vì, Hà Nội, dù đã nhiều năm nay chẳng thể lấy được nước sông để bơm nhưng anh Tuấn cùng các công nhân tại xí nghiệp thủy lợi này vẫn phải thường xuyên bảo hưỡng hệ thống các tổ máy với hi vọng đến một ngày có thể có nước để bơm.
Dù chưa có con số thống kê cụ thể nhưng theo ước tính của một số chuyên gia trong ngành thủy lợi, đã có hàng chục nghìn tỷ đồng đã được đầu tư vào các hệ thống trạm bơm thủy lợi dọc hệ thống sông Hồng. Sự biến đổi của lòng dẫn sông Hồng qua các năm đã và đang dần dần loại bỏ những công trình này, trở thành một thách thức để duy trì việc canh tác nông nghiệp của bà con ở vùng đồng bằng Bắc Bộ.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!