Xây dựng Luật Bản dạng giới để khẳng định quyền chuyển đổi giới tính
Tại phiên họp thứ 22 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, đại biểu Quốc hội Nguyễn Anh Trí đã trình bày tờ trình tóm tắt về đề nghị xây dựng Luật Bản dạng giới.
Nguyên Viện trưởng Viện Huyết học và Truyền máu Trung ương nhấn mạnh, bản dạng giới là một cảm nhận bền vững tự thân của cá thể về giới tính của mình mà chỉ tự họ nhận ra trong quá trình sống, không phụ thuộc vào giới tính bên ngoài khi mới sinh ra của họ.
Đại biểu Nguyễn Anh Trí – Đoàn ĐBQH thành phố Hà Nội trình bày Tờ trình đề nghị xây dựng Luật Bản dạng giới.
Tại Việt Nam, do chưa có văn bản luật quy định cụ thể về bản dạng giới, chuyển đổi giới tính nên chưa có nghiên cứu, khảo sát một cách toàn diện, đầy đủ về bản dạng giới và người chuyển giới; chưa có bộ tiêu chí để thống kê số liệu chính xác về người chuyển giới dẫn đến việc thu thập số liệu về người chuyển giới tại Việt Nam gặp khó khăn.
Việc xây dựng Luật Bản dạng giới sẽ khẳng định các dạng giới khác là một cấu phần tất yếu của xã hội bên cạnh 2 giới tính truyền thống là nam và nữ; đảm bảo những người không hợp giới được sống bình đẳng trong xã hội; khẳng định, tôn trọng quyền chuyển đổi giới tính của công dân.
Hoàn thiện pháp luật về chuyển đổi giới tính, phù hợp với chủ trương, đường lối của Đảng và tình hình mới. Nội luật hóa các quy định, nguyên tắc quốc tế về bản dạng giới, chuyển đổi giới tính bằng đạo luật của Quốc hội.
Thay đổi nhận thức của cộng đồng, xã hội về chuyển đổi giới tính không phải là bệnh lý hay rối loạn tâm thần, lệch lạc về hành vi, nhận thức và lối sống…
Thể hiện giá trị nhân bản, nhân văn và nhân đạo cao cả của Nhà nước Cộng hòa XHCN Việt Nam; bảo vệ cộng đồng yếu thế và không để ai bị bỏ lại phía sau.
Về phạm vi điều chỉnh của luật, Giáo sư – Bác sĩ Nguyễn Anh Trí nêu 3 chính sách như sau:
Quyền chuyển đổi giới tính của công dân: Khẳng định công dân có quyền chuyển đổi giới tính, đồng thời đưa ra những tiêu chí để công dân thực hiện quyền này, như: (1) công dân đủ 18 tuổi, có đầy đủ năng lực hành vi dân sự; (2) có tình trạng hôn nhân độc thân; (3) Không đang trong thời gian chấp hành hình phạt hoặc chưa được xóa án tích hoặc không đang trong thời gian bị truy cứu trách nhiệm hình sự; (4) đã thực hiện can thiệp y học để chuyển đổi giới tính.
Quyền được công nhận giới tính mới khác giới tính khi sinh theo yêu cầu của công dân: Công dân đã can thiệp y học để chuyển đổi giới tính có quyền nhân thân phù hợp với giới tính đã được chuyển đổi; có quyền đề nghị cơ quan quản lý có thẩm quyền (cơ quan hộ tịch cấp huyện nơi công dân cư trú) thực hiện thủ tục công nhận giới tính mới thông qua việc đăng ký thay đổi hộ tịch.
Quyền được lựa chọn hình thức can thiệp y học để chuyển đổi giới tính của công dân, trong đó quy định: (1) Quy định công dân có quyền lựa chọn hình thức can thiệp y học; (2) điều kiện đối với cơ sở khám bệnh, chữa bệnh được thực hiện can thiệp y học; (3) các nguyên tắc bắt buộc khi thực hiện can thiệp y học.
ĐBQH đoàn TP Hà Nội đề nghị trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024) và thông qua tại kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025).
Ban hành luật để quy định về chuyển đổi giới tính là cần thiết
Về đề nghị xây dựng Luật Bản dạng giới của Giáo sư Nguyễn Anh Trí, Chính phủ đã có văn bản tham gia ý kiến và cho rằng việc nghiên cứu, đề xuất xây dựng văn bản luật về chuyển đổi giới tính là cần thiết để góp phần thể chế hóa một số nội dung liên quan đến quyền con người đã được ghi nhận tại Hiến pháp năm 2013 và Bộ luật Dân sự năm 2015.
"Từ năm 2016 đến nay, Chính phủ đã giao Bộ Y tế nghiên cứu, đề nghị xây dựng văn bản quy phạm pháp luật về chuyển đổi giới tính, tuy nhiên, đây là vấn đề khó, cần có sự tập trung về thời gian và nguồn lực. Việc đại biểu Quốc hội thực hiện quyền đề nghị xây dựng luật là rất đáng trân trọng và khuyến khích. Đồng thời, Chính phủ giao Bộ Y tế cung cấp kết quả nghiên cứu để đại biểu Quốc hội thực hiện tốt vai trò của mình" – văn bản của Chính phủ nêu rõ.
Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng.
Thẩm tra dự án Luật Bản dạng giới, Chủ nhiệm Ủy ban Pháp luật của Quốc hội Hoàng Thanh Tùng cho biết, Ủy ban Pháp luật (UBPL) và Thường trực Ủy ban Xã hội (UBXH) đánh giá cao sự nỗ lực, tâm huyết của đại biểu Quốc hội trong việc chuẩn bị hồ sơ đề nghị xây dựng Luật và nhận thấy việc ban hành luật để quy định về vấn đề chuyển đổi giới tính là cần thiết nhằm cụ thể hóa quy định của Bộ luật Dân sự, đáp ứng yêu cầu của thực tiễn.
Tuy nhiên, hồ sơ đề nghị xây dựng Luật còn một số nội dung cần hoàn thiện thêm và chưa có ý kiến của Chính phủ; phạm vi điều chỉnh của dự án Luật như đại biểu Quốc hội đề xuất rộng hơn so với định hướng ban hành Luật điều chỉnh về chuyển đổi giới tính; nhiều nội dung chính sách có sự giao thoa với chính sách của dự án Luật Chuyển đổi giới tính do Bộ Y tế đang chủ trì nghiên cứu lập đề nghị. Thường trực UBXH đề nghị đại biểu Quốc hội nghiên cứu thu hẹp hơn phạm vi điều chỉnh của Luật và cân nhắc thời điểm trình phù hợp để có thêm thời gian nghiên cứu, xây dựng dự án Luật.
Qua nghiên cứu Tờ trình (mới) và hồ sơ, UBPL nhận thấy đại biểu Quốc hội đã nghiêm túc tiếp thu ý kiến của các cơ quan thẩm tra, xác định lại phạm vi điều chỉnh của Luật, tập trung vào vấn đề chuyển đổi giới tính; một số chính sách đã được tiếp thu làm rõ hơn, phù hợp với yêu cầu cụ thể hóa quy định của Bộ luật Dân sự về chuyển đổi giới tính; điều chỉnh tiến độ trình Quốc hội lần đầu tại Kỳ họp thứ 8.
Do đó, đa số ý kiến trong UBPL cơ bản thống nhất việc đưa dự án Luật vào Chương trình năm 2024, cho ý kiến tại kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024).
"Một số ý kiến trong UBPL và Thường trực UBXH còn băn khoăn, cho rằng đây là dự án Luật khó, nhạy cảm, còn nhiều ý kiến khác nhau, hồ sơ đề nghị xây dựng Luật chưa làm rõ cơ sở chính trị và cơ sở thực tiễn cho việc xây dựng, ban hành Luật; phạm vi điều chỉnh trùng lặp với dự án Luật Chuyển đổi giới tính đang được Chính phủ nghiên cứu, đề xuất và Chính phủ cũng chưa có ý kiến chính thức" – ông Hoàng Thanh Tùng cho biết.
Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định phát biểu kết luận nội dung thảo luận.
Phát biểu kết luận nội dung thảo luận về đề nghị bổ sung dự án Luật Bản dạng giới vào Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2024, điều chỉnh Chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2023, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nêu rõ, qua các ý kiến thảo luận và chỉ đạo của Chủ tịch Quốc hội Vương Đình Huệ, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đánh giá rất cao và ghi nhận sự cố gắng, nỗ lực, nhiệt tình, trách nhiệm của đại biểu Quốc hội Nguyễn Anh Trí.
Tuy nhiên, ý kiến các cơ quan còn khác nhau nên Ủy ban Thường vụ Quốc hội giao Ủy ban Pháp luật chủ trì, phối hợp với Ủy ban Xã hội của Quốc hội, Bộ Tư pháp, Bộ Y tế làm việc với đại biểu Nguyễn Anh Trí và báo cáo xin ý kiến lại Chính phủ để thống nhất nội dung và đại biểu báo cáo lại Ủy ban Thường vụ Quốc hội xem xét trong phiên họp tháng 5/2023. Theo đó, Phó Chủ tịch Quốc hội đề nghị xem xét tên gọi, phạm vi, đối tượng, nội dung dự án luật và nội dung trình.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!