PGS.TS. Nguyễn Mạnh Hùng - Viện trưởng Viện nghiên cứu Việt Nam học
Nhân dịp Nhà xuất bản Thế giới và MaiHaBooks giới thiệu cuốn sách mới Tết Việt Nam xưa - tuyển dịch những góc nhìn, những bài nghiên cứu sâu sắc về Tết cổ truyền Việt Nam - chúng tôi có dịp trò chuyện với PGS.TS. Nguyễn Mạnh Hùng - Viện trưởng Viện nghiên cứu Việt Nam học, về Tết Việt.
Tết truyền thống Việt Nam chính là hồn cốt của dân tộc
Là người nghiên cứu rất nhiều về Tết Nguyên đán (hay còn được gọi là Tết Cả) của Việt Nam, PGS.TS. Nguyễn Mạnh Hùng có thể chia sẻ những điều đặc biệt nổi bật của Tết cổ truyền Việt Nam là gì?
Việt Nam là cái nôi của nền văn minh lúa nước. Trong một chuỗi hoạt động, chúng ta có dịp dừng lại, tổng kết việc thu hoạch như thế nào và tổ chức những buổi lễ Tết ăn mừng thành quả.
Một năm chúng ta có những lễ hội, những cái Tết nhỏ, nhưng Tết Nguyên đán là Tết Cả, là ngày chúng ta thực hiện chuỗi nghi thức tưởng nhớ tổ tiên, ông bà và đúc đúc kết, chiêm ngưỡng thành quả.
Chúng ta nghiên cứu Tết rải rác từng chút nhưng tôi muốn xâu chuỗi lại, rằng chúng ta ăn Tết chỉ 3 ngày nhưng kỳ thực đã chuẩn bị cả năm. Cái Tết là kết quả mà cả năm chúng ta đã chuẩn bị từng chút, từng chút một. Tết truyền thống Việt Nam cũng chính là cái hồn cốt của dân tộc.
Cuốn sách "Tết Việt Nam xưa" do NXB Thế giới và MaiHaBooks ấn hành có gì đặc biệt, theo đánh giá của ông?
Cuốn sách Tết Việt Nam xưa tập hợp những bài viết của những nhà Đông phương học, theo đoàn quân viễn chinh Pháp hướng vào miền Viễn Đông châu Á. Khi đến với đất nước chúng ta, họ mang tâm lý của nhà thám hiểm, đi tìm cái gì lạ để cung cấp nguồn tư liệu cho phương Tây và Tết là một trong số những thứ họ thấy độc - lạ.
"Tết Việt Nam xưa" cung cấp nhiều thông tin về ngày Tết cổ truyền
Trong sách có bài viết của những nhà Đông phương học quen thuộc với chúng ta, họ nhận xét rất chi tiết cách ăn Tết với tác phong, cử chỉ, nghi thức, tùy theo góc nhìn cá nhân.
Lại có những nhà Việt Nam học bậc thầy như Trần Văn Giáp, Nguyễn Văn Huyên, Nguyễn Văn Vĩnh… có những nhận xét, những góc nhìn quen thuộc về Tết của dân tộc mình.
Cá nhân tôi nghĩ những học giả Đông phương và những nhà Việt Nam học có trao đổi với nhau. Tôi nghĩ cuốn sách rất đáng đọc để thấy rằng phương Tây họ đã ngưỡng mộ về Tết truyền thống của ta ra sao, họ đã ngắm nhìn những điều đặc sắc của chúng ta như thế nào.
Phần lớn cuốn sách được dịch từ tiếng Pháp, người dịch khá thấu đáo về Việt Nam học, có sự tìm hiểu kỹ và so sánh về ngôn ngữ nên sách dễ đọc, dễ hiểu, dễ cảm.
Cụ thể hơn, những người nước ngoài họ nhìn nhận ra sao về Tết Việt Nam xưa, thưa ông?
Nhìn chung, họ ngạc nhiên, vì phương Tây không có. Ngay cả những nước phương Đông có sự kiện tương tự nhưng Tết cổ truyền Việt Nam có những điểm khác biệt. Và những điểm khác biệt đó khiến chúng ta không bị đồng hóa hay tha hóa.
Nhìn vào Tết chúng ta thấy, thực ra có gì đó cấu tạo từ bên trong những con người Việt Nam, mặc dầu có ảnh hưởng bao quát của nền tảng văn hóa chung của nhân loại nhưng văn hóa Việt Nam vẫn có chất, có hồn, có những điểm đặc sắc.
Tết là lễ nghi không thể thiếu!
Đọc lại những bài viết trong cuốn sách, ông nhận định Tết xưa và nay có những khác biệt nào lớn?
Khác nhiều chứ, làm sao có thể không khác được! Đáng mừng là dù có thay đổi nhưng cái gốc vẫn còn, có những biến dạng tùy theo vùng miền nhưng cốt lõi ý nghĩa tốt đẹp của Tết Việt vẫn còn đó.
Không khí những ngày Tết luôn khiến nhiều người nhớ và thêm yêu quê hương
PGS.TS nhận định như thế nào về vai trò của Tết cổ truyền trong nhịp sống đương đại?
Chúng ta thi thoảng xuất hiện tư tưởng bỏ Tết ta, ăn Tết Tây, từ lâu đã có và gần đây xuất hiện trở lại. Họ cho rằng chúng ta mất thời gian cho Tết. Nhưng tôi cho rằng, chúng ta phải mất thời gian để gìn giữ một lễ nghi bởi lễ nghi đó làm giàu cho tâm hồn dân tộc, làm giàu tinh thần yêu nước.
Thay vào đó, hãy bỏ bớt thời gian nhậu nhẹt, ăn uống, chơi bời đi để giữ gìn lễ nghi đó trong gia đình, dân tộc. Dù cuộc sống chúng ta thay đổi thế nào, giàu có ra sao thì Tết cổ truyền vẫn làm chúng ta cảm thấy rạo rực tình yêu đồng bào, dân tộc, gia đình…
Xin cảm ơn ông về cuộc trò chuyện!
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!