Phiến đá nhìn có vẻ 'tầm thường" này, thực tế lại là cổ vật quan trọng bậc nhất đối với khảo cổ học và Ai Cập học. Phiến đá mang tên Rosetta này được các nhà khoa học cho rằng có thể là chìa khóa giải mã cho những bí ấn hàng nghìn năm về thế giới Ai Cập cổ đại.
Phiến đá được tìm thấy khi quân đội của Napoleon đang đào nền móng của một pháo đài ở Rosetta, nay là El-Rashid, Ai Cập. Viên đá là chìa khóa để giải mã hệ thống chữ viết của người Ai Cập cổ đại - chữ tượng hình và mở ra những bí mật của một trong những nền văn minh lâu đời nhất thế giới.
Vào thời đó, không ai có thể đọc được những hình ảnh và biểu tượng gọn gàng được khắc trên đá, hay vẽ trên các cuộn giấy cói được phát hiện trong các ngôi đền dọc sông Nile.
“Cuốn sách của người chết” được minh họa phong phú, một cuộn giấy cói hơn 3.000 năm tuổi, dài hơn 4 mét (13 feet) (Ảnh: các ủy thác của Bảo tàng Anh)
Nhà Ai Cập học Ilona Regulski cho biết, tầm quan trọng của phiến đá khắc ngay lập tức được công nhận. Cô ấy là người phụ trách một cuộc triển lãm mới tại Bảo tàng Anh ở London về cuộc đua giải mã viên đá Rosetta và kỷ niệm 200 năm ngày tìm ra sự đột phá. "Trong vòng hai năm sau khi phát hiện ra phiến đá, mọi quốc gia châu Âu đều sở hữu một bản sao của nó”. Vào thời điểm đó, không quan trọng ai sẽ là người đầu tiên tìm ra sự thật, miễn là điều đó được thực hiện.
Bảo tồn cấp cao Stephanie Vasiliou và cựu sinh viên bảo tồn Shoun Obana đang dọn dẹp "The Enchanted Basin", quan tài của Hapmen, 600 năm trước Công nguyên, trưng bày tại Bảo tàng Anh (Ảnh: các ủy thác của Bảo tàng Anh)
Quá trình lý giải những ngôn ngữ trên phiến đá này mất đến 2 thập kỷ, và đó là một quãng đường với nhiều ngã rẽ. Trên phiến đá có 14 dòng chữ tượng hình chính thức, 32 dòng bằng ngôn ngữ thông dụng (chữ viết tay đơn giản, hàng ngày được sử dụng ở Ai Cập cổ đại) và 54 dòng chữ Hy Lạp cổ đại. Bản thân dòng chữ là một sắc lệnh hàng loạt được thông qua vào năm 196 TCN bởi một hội đồng các linh mục để đánh dấu kỷ niệm ngày đăng quang của Ptolemy V Epiphanes 13 tuổi.
Một nhà nghiên cứu trẻ người pháp - Jean-François Champollion công bố bước đột phá quyết định của mình vào tháng 9 năm 1822, chứng minh rằng đó là một ngôn ngữ ngữ âm, không chỉ là một chữ viết. Champollion đã phát hiện ra đó không chỉ là bảng chữ cái mà còn là một hệ thống lai hoặc hỗn hợp, đôi khi là các chữ cái hoàn chỉnh, đôi khi lại là các chữ riêng lẻ, chúng kết hợp với nhau để thành 1 thể hoàn chỉnh.
Viên đá Rosetta đã được trưng bày trong Bảo tàng Anh từ năm 1802 và chỉ được cất giấu 2 năm dưới lòng đất trong Thế Chiến thứ hai để đảm bảo an toàn. Nhân kỷ niệm ngày giải mã, các học giả Ai Cập đã tiếp tục kêu gọi đưa vật thể trở lại. Tuy nhiên, đến nay bảo tàng vẫn chưa nhận được yêu cầu chính thức nào từ Ai Cập.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!