Phụ huynh phản ánh tình trạng lạm thu ở trường tiểu học Sơn Đồng (Hoài Đức, Hà Nội).
Khi ngân sách nhà nước hạn chế, việc huy động các nguồn lực xã hội một cách tự nguyện để đầu tư nâng cao đảm bảo chất lượng giáo dục là chính đáng và hết sức cần thiết. Tuy nhiên, vấn đề đang gặp phải khá nghiêm trọng, đó là nhiều người chưa hiểu đúng và làm đúng pháp luật về xã hội hóa trong giáo dục dẫn tới cách thức triển khai không phù hợp khi kêu gọi xã hội hóa tài trợ với cơ sở giáo dục.
Đây là lý do dẫn tới tình trạng một số nơi, một số địa phương, đặc biệt là người đứng đầu các cơ sở giáo dục đã thực hiện chưa đúng quy định, để xảy ra tình trạng lợi dụng hội cha mẹ học sinh, tình trạng áp đặt cào bằng để thu tiền như ở Hải Phòng, Thanh Hóa hay mới đây nhất là trường tiểu học Sơn Đồng (Hoài Đức, Hà Nội).
Ông Hoàng Văn Cường, đại biểu Quốc hội khóa XIV, Phó Hiệu trưởng trường Đại học kinh tế Quốc dân đã có chia sẻ với báo chí xung quanh câu chuyện này.
Hiện nay, các địa phương đã có biện pháp gì để chấn chỉnh lạm thu? Nếu các đơn vị thu sai quy định thì cần xử lý người đứng đầu ra sao? Trách nhiệm của cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục trên địa bàn để xảy ra vấn về lạm thu thế nào?
Thưa ông, ông có suy nghĩ như thế nào khi năm nào cũng xảy ra tình trạng lạm thu dù xã hội rất bức xúc và các cơ quan quản lý cũng đã vào cuộc thanh kiểm tra?
Ông Hoàng Văn Cường: Tôi làm trong ngành giáo dục và tôi tin tất cả những người làm trong lĩnh vực giáo dục không ai muốn phải trực tiếp đi thu tiền, huy động đóng góp tiền của cha mẹ học sinh. Họ chỉ mong toàn tâm toàn ý lo chuyên môn chứ không phải lo về vật chất. Tuy nhiên, do đầu tư ngân sách hạn hẹp nên chúng ta có chủ trương xã hội hóa trong việc huy động các nguồn lực xã hội cho đầu tư. Nhưng ranh giới xã hội hóa cho đầu tư và lạm thu rất mỏng manh nên nếu không cẩn thận, chúng ta có thể bị lạm dụng hoặc làm một việc xã hội hóa nhưng lại thành lạm thu khiến xã hội lên án.
Ông Hoàng Văn Cường: Việc thu sai ở đây có thể xảy ra 3 trường hợp. Một là đúng nghĩa lạm thu, tức là thu những khoản thu không được phép thu, không có trong quy định dù có thể mục đích là tốt. Ví dụ, khi một lớp học không có máy điều hòa nhiệt độ, nhà trường đứng ra cùng phụ huynh phân bổ cho mỗi học sinh phải đóng một khoản tiền nhất định để lắp điều hòa, thì đó là thu sai. Nếu thu sai như thế, xử lý hành chính, người đứng đầu phải chịu trách nhiệm hành chính với vi phạm quy định của ngành, đồng thời phải trả lại tiền cho phụ huynh học sinh.
Trường hợp khác thu có thể đúng theo quy định nhưng việc sử dụng đồng tiền thu ấy là không đúng theo quy định về mặt công khai minh bạch thì đó là sai phạm về mặt tài chính, phải xử lý về mặt tài chính. Nếu trầm trọng hơn là người đứng đầu dùng tiền đó vào mục đích tư lợi cá nhân thì phải xử lý nặng hơn.
Thưa ông, ngoài các khoản thu từ học phí, nếu nhà trường không được thu thêm bất cứ khoản nào, nếu chỉ dựa vào ngân sách nhà nước thì đã đáp ứng được yêu cầu chất lượng?
Ông Hoàng Văn Cường: Trước hết, tôi khẳng định Chính phủ hiện nay đã có những quy định thể hiện sự quan tâm rất cao cho giáo dục. Điều này thể hiện qua việc chúng ta quy định cứng chi 20% ngân sách nhà nước cho giáo dục, tuy nhiên quy mô ngân sách thấp còn quy mô chi cho giáo dục rất cao, số lượng học sinh và giáo viên rất đông. Phần chi đó chủ yếu chi cho tiền lương và các công việc thường xuyên cho hoạt động giáo dục.
Như vậy, phần chi đầu tư cơ sở vật chất kỹ thuật, phương tiện dạy học rất ít. Khi phương tiện không đủ dẫn đến điều kiện học không đảm bảo để nâng chất lượng giáo dục. Đó chính là cái khó khăn kìm hãm chất lượng, buộc trong ngành giáo dục, nhà trường, phụ huynh mong muốn huy động được thêm đóng góp của xã hội để cải thiện điều kiện giáo dục, góp phần nâng cao chất lượng giáo dục.
Ông Hoàng Văn Cường, đại biểu Quốc hội khóa XIV, Phó Hiệu trưởng trường Đại học kinh tế Quốc dân. Ảnh: Quochoi.vn
Có ý kiến đề xuất cần ban hành lại điều lệ ban đại diện cha mẹ học sinh, tránh trường hợp bị lợi dụng làm lá chắn, bình phong để thu thêm những khoản ngoài quy định; cần có cơ chế quản lý minh bạch dân chủ kinh phí vận động xã hội hóa theo Luật Ngân sách, phải đưa về Chủ tịch UBND phường, xã, thị trấn để quản lý điều hành theo đúng luật ngân sách. Quan điểm của ông về ý kiến này như thế nào?
Ông Hoàng Văn Cường: Xã hội hóa là đóng góp rất lớn cho cải thiện chất lượng giáo dục, tuy nhiên vẫn còn tình trạng lạm thu. Cơ quan chính quyền ở địa phương phải kiểm soát, ngăn chặn kịp thời. Để tránh tình trạng hội cha mẹ học sinh trở thành vỏ bọc, tiếp tay cho nhà trường làm sai việc đó, Thông tư 16 đã nói rõ: Hội cha mẹ phải tham gia giám sát nhà trường trong việc huy động xã hội hóa. Trong dự thảo Luật Giáo dục cũng nói về hội cha mẹ học sinh phải giám sát chứ không phải tiếp tay cho nhà trường làm việc sai.
Quy định việc sử dụng tiền được đóng góp xã hội hóa đó, trong luật về ngân sách đã quy định, mặc dù đây là tiền của các nhà hảo tâm đóng góp để làm xã hội hóa nhưng vẫn phải tuân thủ mọi thứ minh bạch. Nếu ta thực hiện tốt và phát huy vai trò giám sát của chính quyền địa phương, của cha mẹ học sinh thì sẽ khắc phục được những hạn chế trên.
Trong 20% ngân sách nhà nước chi cho giáo dục thì đến 80% chi cho lương và chế độ. Có ý kiến cho rằng, thực tế thời gian qua, nguồn đầu tư cho giáo dục của nhà nước quá ít ỏi và chiếm phần nhỏ mà đầu tư từ người dân mới thực sự lớn? Ông đánh giá như thế nào về vai trò, ý nghĩa của tài trợ cho giáo dục từ nguồn xã hội hóa. Làm sao để phân biệt được khái niệm xã hội hóa giáo dục và câu chuyện tận thu, lạm thu đầu năm học?
Ông Hoàng Văn Cường: Đầu tư của nhà nước đã có sự ưu ái quan tâm cho giáo dục, nhưng chưa đáp ứng được nhu cầu của người học, đặc biệt người học mong muốn đầy đủ phương tiện, cơ sở vật chất để học tập tốt hơn.
Rõ ràng, với nguồn ngân sách nhà nước hạn chế, và nhu cầu cao của người dân như hiện nay, cùng với những đòi hỏi của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0 thì đầu tư cho giáo dục cần nhiều hơn thế.
Con em chúng ta cần học ở những phòng học có chất lượng tốt, khang trang, có điều hòa, máy chiếu, đài cassette để học Ngoại ngữ, phải có phòng thí nghiệm, thư viện với đầu sách phong phú. Bếp ăn bán trú cũng phải hiện đại, khoa học, đảm bảo vệ sinh và chất lượng thực phẩm cho các cháu. Những yêu cầu này, ngân sách nhà nước không thể đáp ứng hết.
Ông Cường nhận định, phụ huynh Việt Nam, nhất là những phụ huynh có điều kiện kinh tế không tiếc tiền đầu tư để con mình có điều kiện, môi trường học tập tốt nhất, thậm chí không thua kém các nước phát triển hơn. Ảnh minh họa.
Luật Giáo dục quy định, nhà nước sẽ lo các phần đảm bảo giáo dục cơ bản, và đào tạo tinh hoa. Còn dịch vụ giáo dục chất lượng cao cần huy động sức mạnh từ xã hội. Thực tế cho thấy, trong chi tiêu ngân sách gia đình, phần chi tiêu cho giáo dục vẫn chiếm phần lớn nhất.
Phụ huynh Việt Nam, nhất là những phụ huynh có điều kiện kinh tế không tiếc tiền đầu tư để con mình có điều kiện, môi trường học tập tốt nhất, thậm chí không thua kém các nước phát triển hơn. Điều này thể hiện ở việc số lượng các trường tư, trường quốc tế đã tăng lên rất đáng kể trong thời gian qua ở các thành phố lớn. Nguồn lực trong dân là có thật và người dân sẵn sàng đầu tư cho giáo dục. Vấn đề chỉ nằm ở chỗ chính sách quản lý nhà nước sẽ cân đối như thế nào để những đóng góp, tài trợ này thực sự xuất phát từ sự tự nguyện của những người có điều kiện, từ mục đích tốt đẹp là vì giáo dục và khoản đầu tư này được chi cho hoạt động giáo dục một cách công khai, minh bạch, hiệu quả.
Do đó, khi người học có khả năng và có nhu cầu, việc phải thực hiện biện pháp xã hội hóa để nâng cao chất lượng, đó là điều tất yếu đáp ứng nhu cầu chính đáng của người học. Điều này thể hiện hơn nữa trách nhiệm xã hội của nhà tài trợ, những người trước đấy có thể đã được hưởng những hoạt động về giáo dục, đào tạo, xã hội, bây giờ họ thể hiện trách nhiệm với thế hệ tương lai, điều đó cần được khuyến khích. Tuy nhiên, ta cũng biết giữa xã hội hóa và lạm thu là ranh giới mong manh khó phân biệt, ta cần đưa ra tiêu chí. Xã hội hóa cần đảm bảo 3 yêu cầu: đúng quy định, công khai, minh bạch. Nếu làm tốt 3 điều này thì sẽ không còn câu chuyện lạm thu.
Theo ông, làm sao để mỗi phụ huynh, mỗi nhà trường hiểu được về xã hội hóa và các địa phương thực hiện thật nghiêm xã hội hóa và tránh được tình trạng lạm thu?
Ông Hoàng Văn Cường: Tôi cho rằng để làm được việc đó phải có quy định rõ ràng chặt chẽ về việc thu – chi về tài trợ trong các cơ sở giáo dục. Tôi được biết, Bộ GĐ&ĐT vừa ban hành Thông tư số 16, quy định rõ nội dung của xã hội hóa là gì, khi xã hội hóa sẽ như thế nào, quy định rõ những gì không được lợi dụng xã hội hóa để ràng buộc dịch vụ… Theo tôi đánh giá, đó là Thông tư tốt, sẽ đưa hoạt động tài trợ trong các cơ sở giáo dục vào khuôn khổ, nề nếp, qua đó góp phần hạn chế, ngăn chặn lạm thu.
Nhờ vậy, người đóng góp sẽ biết mình cần đóng góp thế nào cho đúng quy định, người thu nhận cũng phải tiếp nhận đúng cách. Việc đưa ra các quy định chặt chẽ như vậy sẽ dễ dàng quy trách nhiệm nếu phát hiện có sai phạm. Một trong những điểm theo tôi là sẽ tránh được khó xử cho các thầy cô giáo khi Thông tư quy định: việc tiếp nhận tài trợ thực hiện thông qua Tổ tiếp nhận.
Các tổ chức, cá nhân khác như Ban đại diện cha mẹ học sinh, Hội học sinh, sinh viên… không được quản lý và sử dụng các khoản tài trợ cho cơ sở giáo dục. Như vậy, điều này sẽ tránh được tình trạng Ban đại diện phụ huynh thông đồng với nhà trường để lạm thu của các phụ huynh khác và chi sai mục đích.
Tuy nhiên, chúng ta phải tuyên truyền để nhà quản lý giáo dục, nhà trường phải nhận thức rõ muốn xã hội hóa chúng ta phải làm gì, làm như nào và khi nào được xã hội hóa. Chúng ta cũng cần thông tin tuyên truyền cho hội cha mẹ học sinh hiểu rất rõ về nội dung xã hội hóa và vai trò tham gia, giám sát trong công việc xã hội hóa đó để nâng cao nhận thức của xã hội, huy động được đóng góp xã hội cho phát triển giáo dục nhưng không xảy ra tình trạng lạm thu.
Xin cảm ơn ông!
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!