Làm thế nào để coi đất đai là nguồn lực tài chính quan trọng phục vụ phát triển đô thị nói chung, phát triển đường sắt đô thị nói riêng; các biện pháp để tổ chức khai thác nguồn lực đất đai trong phát triển đường sắt đô thị, bảo đảm lợi ích trước mắt cũng như lâu dài; cơ chế, chính sách để khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai phải đảm bảo hài hòa lợi ích giữa nhà nước và các đối tượng có liên quan là những vấn đề được các chuyên gia, nhà khoa học, đại biểu chia sẻ tại phiên Hội thảo khoa học "Huy động nguồn lực từ đất đai".
Để trả lời các câu hỏi trên, các tham luận tại hội thảo tập trung trao đổi, làm rõ các cơ sở pháp lý, phạm vi huy động nguồn lực đất đai để đầu tư, xây dựng công trình đường sắt đô thị; trao đổi, chia sẻ kinh nghiệm quốc tế về huy động nguồn lực đất đai phát triển các công trình đường sắt đô thị; chia sẻ các vướng mắc, khó khăn và giải pháp để huy động nguồn lực đất đai đối với các công trình đường sắt đô thị.
Nguồn lực tài chính từ đất đai phải được khai thác hợp lý, hiệu quả, căn cứ vào quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất và theo quy luật của nền kinh tế thị trường. Việc quản lý, sử dụng các khoản thu từ khai thác nguồn lực tài chính từ đất đai được thực hiện theo quy định của pháp luật về ngân sách, đất đai, đầu tư, đấu thầu, nhà ở, quản lý sử dụng tài sản công và pháp luật khác có liên quan cho phát triển kinh tế - xã hội, bảo vệ môi trường, ứng phó biến đổi khí hậu, đảm bảo quốc phòng, an ninh.
Các địa phương đã ban hành các đề án, chương trình về khai thác nguồn lực, trong đó có nguồn lực về đất đai, tài sản công nhằm huy động, khai thác sử dụng tạo điều kiện thúc đẩy phát triển, mở rộng không gian đô thị, sử dụng và phát triển quỹ đất, nhất là đối với quỹ đất là tài sản công theo hướng tiết kiệm, hiệu quả và bền vững, góp phần đảm bảo nguồn thu ngân sách.
Cần đổi mới quá trình "chuyển dịch đất đai", một mặt cần tới việc phân tích lợi ích thật cụ thể để thực hiện tốt cơ chế "chia sẻ lợi ích", mặt khác cần tới việc thực hiện sự đồng thuận cộng đồng của những người mất đất. Phát triển kinh tế là quan trọng nhưng bền vững xã hội còn là yếu tố quan trọng hơn.
Đối với đất để phát triển các tuyến giao thông công cộng, cơ chế nhà nước thu hồi đất được áp dụng là hoàn toàn hợp lý vì đây là các dự án hạ tầng vì lợi ích công cộng không vì mục tiêu lợi nhuận. Đối với các tuyến đường tàu điện trên cao có thể đặt thêm vấn đề khai thác không gian dưới các tuyến đường tàu trên cao như thế nào cho có khả năng sinh lợi.
Về các tuyến đường tàu điện ngầm, việc thu hồi đất để xây dựng các ga tàu là cần thiết, ngoài ra còn phải xem xét việc bồi thường thiệt hại cho những thửa đất bên trên đường tàu điện ngầm khi không thể xây dựng nhà quá cao tầng. Đáng chú ý, pháp luật đất đai cần quy định cụ thể về phạm vi thực hiện quyền bề mặt của mỗi thửa đất để minh bạch phạm vi thực hiện quyền bề mặt và xác định rõ ràng mức bồi thường đối với không gian bên trên và bên dưới thửa đất. Đến nay, luật pháp chưa thống nhất cách tiếp cận cũng là một trở ngại pháp lý cho phát triển đô thị, nhất là các đô thị dạng nén.
Về vấn đề đổi mới cách tổ chức không gian đô thị tại các "đô thị mắt lưới" không thể áp dụng cơ chế nhà nước thu hồi đất vì không thể thu hồi toàn bộ đất của một đô thị hiện hữu. Hơn nữa, cơ chế thu hồi đất làm tăng rất cao chi phí thực hiện, thậm chí không thể tìm chi phí đủ để thực hiện. Cơ chế "chuyển dịch đất đai" phù hợp nhất tại các "đô thị mắt lưới" chính là cơ chế "góp quyền sử dụng đất, điều chỉnh lại đất đai" đã được triển khai thành công ở nhiều nước. Vấn đề còn lại là tìm ra lộ trình thực hiện sao cho phù hợp với hiện trạng "đô thị mắt lưới".
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!