Gây quỹ cộng đồng (crowdfunding) để xuất bản sách hay các ấn phẩm là một xu hướng được ưa chuộng vài năm qua. Trên thế giới có một số trang gây quỹ nổi tiếng như Kickstarter hay IndieGoGo.
Theo phương pháp truyền thống, một tác phẩm sau khi xuất bản mới được bán tới tay độc giả. Còn qua hình thức gây quỹ cộng đồng, tác phẩm được đem "bán" cho người đọc từ khi sách còn là bản thảo. Các độc giả chính là những nhà tài trợ, góp tiền để tác giả và đơn vị làm sách có thể mang bản thảo in ấn, xuất bản.
Thành công của việc gây quỹ cho "Long thần tướng" đã mở ra xu hướng xuất bản sách mới ở Việt Nam.
Hình thức này được nhiều người biết tới tại Việt Nam năm 2014 khi nhóm Phong Dương Comics kêu gọi cộng đồng góp vốn xuất bản bộ truyện tranh lịch sử Long thần tướng. Nhóm thành lập trang betado làm phương tiện gây quỹ. Kết quả, tập một bộ truyện nhận được 330 triệu đồng từ 711 người ủng hộ (mục tiêu nhóm đề ra là 300 triệu đồng). Với số tiền đó, Phong Dương Comics đủ chi phí để sản xuất cuốn sách và những ấn bản, quà tặng tri ân những người đã góp vốn cho mình. Tác phẩm ra đời nhận được phản hồi tích cực.
Sau thành công của Long thần tướng tập một, mô hình gây quỹ cộng đồng mở thêm một xu hướng mới trong làng sách. Nguyễn Khánh Dương (một tác giả của Long thần tướng) cùng một số bạn bè thành lập Comicola - công ty chuyên đỡ đầu cho các tác giả truyện tranh - xuất bản sách.
Từ năm 2014 đến nay, thông qua hai trang gây quỹ là betado và comicola, có chín cuốn sách được xuất bản thành công. Trong đó comicola chuyên xuất bản truyện tranh, còn betado kêu gọi cộng đồng ủng hộ xuất bản sách hoặc các ấn phẩm văn hóa như album ca nhạc, dự án bảo tồn di sản...
Nhiều cuốn sách đã được xuất bản thông qua hình thức gây quỹ như: Humans of Hanoi - Bước vào thế giới của nhau (sách ảnh), Mật ngọt chết mèo (truyện tranh), Art Book (sách tranh của Tuyệt Đỉnh Sinh Vật), Project Icon, Nhóm máu O (truyện tranh), Sổ tay giáo dục gia đình (sách kỹ năng cho các bậc cha mẹ)... Trong đó, cuốn được nhiều người ủng hộ nhất là Long thần tướng với 330 triệu cho tập một, 260 triệu cho tập hai và hiện tiếp tục nhận được tiền quyên góp để sản xuất tập ba. Cuốn sách gây quỹ nhanh nhất là Sổ tay giáo dục gia đình, nhận 100 triệu (số tiền in 5.000 cuốn) chỉ sau bốn ngày phát động.
Một số tác phẩm đã và đang gây quỹ xuất bản.
Người đứng sau thành công của hai hệ thống gây quỹ betado và comicola nói về những ưu điểm của hình thức này: "Các tác giả thường chỉ giỏi chuyên môn, đôi khi họ sáng tác mà chẳng biết làm cách nào để đưa đứa con tinh thần tới tay độc giả. Việc tiếp cận các nhà xuất bản không phải ai cũng biết cách làm và không phải ai tiếp cận cũng có thể hợp tác. Trong khi độc giả luôn sẵn sàng ủng hộ cho những tác giả tốt, tác phẩm chất lượng. Chúng tôi đã phá vỡ quy trình xuất bản truyền thống, tìm kiếm những độc giả đặt niềm tin để có kinh phí sản xuất sách. Kết quả 'cả nhà cùng vui' vì tác giả có nhuận bút yên tâm sáng tác, độc giả có sách hay để đọc".
Mới đây dự án xuất bản sách theo hình thức gây quỹ cộng đồng có tên Crobo (crowdfunding for book) được triển khai. Crobo do Trung tâm Hợp tác Trí tuệ Việt Nam và Alpha Books phối hợp, tìm kiếm hỗ trợ của công chúng để xuất bản sách. Dự án hướng tới ba dòng chính, gồm: Tác phẩm dịch từ nước ngoài, chủ yếu là sách mang tới các bài học của thế giới hữu ích với quá trình phát triển của Việt Nam. Loại sách thứ hai là những ý tưởng của tác giả Việt Nam, khi họ có những bản thảo tốt mà chưa tìm được nguồn xuất bản ra thị trường. Nhóm thứ ba là đầu sách của tác giả Việt viết bằng chữ Hán, Nôm chưa từng xuất bản ra chữ quốc ngữ. Ba cuốn sách đầu tiên Crobo kêu gọi vốn cộng đồng gồm: Xứ Đông Dương thuộc Pháp (Paul Doumer), Căn bệnh hoàng đế (Mukerjee), Trật tự thế giới (Henry Kissinger). Trong đó, tác phẩm Xứ Đông Dương thuộc Pháp đang trong quá trình gây quỹ để sản xuất.
Lý giải cho việc lựa chọn hình thức gây quỹ để xuất bản, ông Nguyễn Cảnh Bình - người chủ trương dự án Crobo - cho biết: "Tôi đã làm trong lĩnh vực xuất bản sách 15 năm qua và nhận thấy có nhiều cuốn hay trên thế giới và Việt Nam, nhưng không phải lúc nào dạng tác phẩm ấy cũng có nhiều người mua đọc. Vì thế, các nhà làm sách phải tìm kiếm nguồn tài trợ, cách thức mới cho xuất bản. Chúng tôi học tập mô hình gây quỹ cộng đồng, nhằm tìm kiếm sự hỗ trợ của công chúng với những bản thảo sách hay".
Hữu ích là vậy, song không phải dự án nào gây quỹ cũng suôn sẻ. Đôi khi chính tác giả bản thảo được gây quỹ cũng ngần ngại, vì tâm lý "phải đi xin tiền" người khác. Từ phía độc giả, nhiều người hoài nghi hình thức này.
Trên trang gây quỹ cho Long thần tướng, từng có độc giả gửi phản hồi vì nghi ngờ đây là hình thức lừa đảo: "Tại sao sách của các anh hay, mà anh không tự in sách bán lấy tiền, lại phải kêu mọi người góp vốn?"... Gặp những phản hồi như vậy, người thực hiện dự án phải giải thích thấu đáo cho độc giả. Bởi dù sao hình thức xuất bản này cũng là kêu gọi mọi người đặt hàng trước cho một cuốn sách hay, chứ không hẳn "xin xỏ" ai điều gì với mục đích không rõ ràng. Để tránh sự hiểu nhầm, những người gây quỹ luôn khẳng định rõ: "Nếu số tiền góp vào không đủ để xuất bản sách, thì dự án sẽ trả lại cho người quyên góp".
Anh Nguyễn Khánh Dương đánh giá: "Đây là hình thức tốt nhất dành cho các cây viết hoạt động độc lập, nên sẽ thu hút tác giả giỏi. Về phía cộng đồng, chúng ta không thiếu người đọc, mà người đọc luôn quan tâm tới những sản phẩm tốt. Người đọc sẵn sàng ứng trước số tiền mua sách để các tác giả xuất bản ra tác phẩm chất lượng cho họ thưởng thức".
Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam tại TV Online!