Bình Yên là một cái tên gợi sự thanh thản, yên ả nhưng tại thôn Bình Yên, xã Nam Thanh, huyện Nam Trực. Sự "bình yên" đó dường như chỉ còn trong tên gọi bởi nơi đây là trung tâm của một làng nghề tái chế nhôm lớn nhất Nam Định, nơi hàng trăm hộ dân mưu sinh bằng nghề đúc xoong, chậu từ vỏ lon phế liệu.
Nghề truyền thống đã mang lại nguồn thu cả trăm tỷ đồng mỗi năm, giúp đời sống kinh tế khấm khá hơn. Nhưng cùng với đó, môi trường sống cũng bị bào mòn từng ngày. Không chỉ có khói bụi trên trời, các hộ dân tại đây cũng bị vây quanh bởi những khúc sông, những đoạn kênh mương không còn chỗ chứa nước, chỉ toàn bùn với mùn hóa chất đúc xoong nồi đặc quánh, váng rêu nổi đầy mặt.
Để mỗi chiếc nồi, chảo nhôm sáng bóng là một quy trình nhúng rửa với nhiều công đoạn qua nhiều loại hóa chất. Toàn bộ hỗn hợp nước pha hóa chất, nước lọc tráng cho các mẻ nồi chảo liên tục được nhúng rửa trắng tinh này sẽ chảy thẳng xuống hệ thống cống, ra mương, ra sông.
Không có biện pháp xử lí nước thải đậm đặc các loại hóa chất đã duy trì ở tất cả các hộ nhúng rửa sản phẩm nhôm tái chế trong thôn suốt 30 năm qua.
Ông Bùi Văn Tình, Trưởng thôn Bình Yên, xã Nam Thanh, huyện Nam Trực, Nam Định cho biết: "Do kinh phí hết. Một lò rửa 40 - 50 triệu cơ. Nhà nước tài trợ cho chứ dân bỏ ra 40 - 50 triệu thì khó".
Theo thống kê của địa phương, khoảng 100 hộ trong thôn làm việc nhúng rửa sản phẩm. Lượng nước để nhúng rửa trong ngày của mỗi hộ hiện chỉ ươm ướm, khoảng gần chục khối… với một lí do không có kinh phí xử lí, mọi con đường của dòng nước thải hóa chất này đều có chung một hệ quả: bức tử kênh mương, ruộng đồng.
Hệ thống kênh, mương chết của thôn Bình Yên cũng là nỗi ám ảnh không yên bình với những người dân thôn, xã lân cận. Việc chặn dòng kênh mương ở các điểm tiếp giáp là lựa chọn bất đắc dĩ của họ để ngăn dòng ô nhiễm, cứu cánh đồng.
Điểm sáng mới nhất trong xử lý nước thải nhúng rửa sản phẩm nhôm tái chế của thôn Bình Yên xuất hiện vào tháng trước. Khi có hộ gia đình duy nhất trong làng được một dự án hỗ trợ đầu tư xây dựng thử nghiệm hệ thống xử lý nước thải.
Xử được khoảng 80% nước thì khoảng 10 khối còn hóa chất thì không biết, cứ áng áng vậy thôi phụ thuộc theo cái hàng đẹp hàng xấu.
Ông Bùi Văn Tình, Trưởng thôn Bình Yên, xã Nam Thanh, huyện Nam Trực, Nam Định cho biết: "Mới được một hộ duy nhất đang thực nghiệm, mức độ được bao nhiêu phần trăm thì không tính toán được đọng lại bao nhiêu, thải ra bao nhiêu. Đọng lại bao nhiêu, thải ra bao nhiêu vẫn sẽ phải chờ kết quả sau giai đoạn thực nghiệm và cũng tiếp tục chờ để liệu mô hình có thể triển khai hay không?".
Còn giờ, cánh đồng thôn Bình Yên nhìn từ trên cao như một cảnh sắc thiên nhiên tuyệt đẹp, chỉ là sắc màu ấy không mang màu sự sống và tình cờ như một câu hát.
Câu chuyện môi trường tại làng nghề Bình Yên vẫn đang mắc kẹt trong một vòng luẩn quẩn. Ý thức bảo vệ môi trường vẫn chưa thể ăn sâu vào nhận thức của người dân, còn các biện pháp xử lý ô nhiễm từ chính quyền lại chỉ dừng ở mức "ném đá ao bèo". Những công trình xử lý tiền tỷ bị bỏ hoang, những hệ thống thu gom rác thải hoạt động cầm chừng...
Dự kiến, đến năm 2026, cụm công nghiệp Bình Yên sẽ được đưa vào hoạt động như một lời hứa cho tương lai xanh hơn. Nhưng để có một Bình Yên đúng nghĩa, không chỉ là câu chuyện của chính quyền hay những dự án trên giấy mà còn là sự đồng lòng của mỗi người dân.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!