Đập Nova Kakhovka cao 30 m và dài 3,2 km, bắc qua sông Dnipro của Ukraine. Vị trí đập nằm cách thành phố Kherson khoảng 30 km về phía Đông. Con đập được xây dựng vào năm 1956 và là một phần của nhà máy thủy điện Kakhovka. Hồ chứa của đập Nova Kakhovka chứa khoảng 18 tỷ m3 nước. Nước từ hồ chứa cung cấp cho hệ thống tưới tiêu tại bán đảo Crimea ở phía Nam cũng như là nguồn cung nước làm mát cho nhà máy hạt nhân Zaporizhzhia lớn nhất châu Âu nằm ở phía Bắc.
Theo hãng tin TASS, Thị trưởng thành phố Nova Kakhovka, Vladimir Leontyev cho biết mỗi giây có hơn 30.000 m3 nước đổ xuống từ hồ chứa Kakhovka làm xói mòn thân đập. Tại thành phố Nova Kakhovka, mực nước đã dâng cao đến 12 m. Các trang trại dọc sông Dnipro bị thiệt hại nghiêm trọng.
Nguồn tin từ Bộ Tình trạng khẩn cấp Nga còn cho rằng mực nước tại một số khu vực thuộc tỉnh Kherson sẽ tiếp tục tăng trong thời gian từ 3 - 10 ngày tới. Tuy nhiên, mực nước ở Nova Kakhovka đã giảm 31 cm.
Hình ảnh vệ tinh trước và sau khi đập Nova Kakhovka bị vỡ ngày 6/6. Ảnh: Maxar
Hình ảnh vệ tinh từ Maxar cho thấy cây cầu đường bộ chạy qua con đập vẫn còn nguyên vẹn vào ngày 28/5, nhưng hình ảnh từ ngày 5/6 cho thấy một phần của cây cầu đã biến mất. Phân tích hình ảnh vệ tinh có độ phân giải thấp hơn cho thấy việc mất một đoạn cầu diễn ra trong khoảng thời gian từ ngày 1 đến ngày 2/6.
CNN cho biết hãng tin này không thể xác minh một cách độc lập việc liệu những hư hại trên có phải là nguyên nhân gây ra vụ vỡ đập hay không, hay con đập bị phá hủy bởi cuộc tấn công có chủ ý của một trong hai bên tham chiến.
Dữ liệu từ Hydroweb cũng cho thấy mực nước trong hồ chứa của đập Nova Kakhovka đã ở mức cao kỷ lục vào tháng trước. Dù đầu năm, mực nước vẫn ở mức thấp khiến các quan chức Ukraine hồi tháng 2 phải cảnh báo về khả năng thiếu nguồn cung cấp nước uống và nước cho nông nghiệp.
Thủ tướng Ukraine Denys Shmyhal cho rằng sự cố vỡ đập thủy điện Nova Kakhovka ở tỉnh Kherson, miền Nam Ukraine, là "một trong những thảm họa môi trường nghiêm trọng nhất ở châu Âu trong những thập niên gần đây" và có nguy cơ gây ảnh hưởng đến an ninh lương thực toàn cầu.
Thiệt hại đối với môi trường và ngành nông nghiệp Ukraine, một trong những nhà xuất khẩu ngũ cốc lớn nhất thế giới, cũng có thể rất nghiêm trọng, gây thêm căng thẳng cho chuỗi cung ứng toàn cầu.
Giá lúa mì, ngô và dầu hướng dương toàn cầu tăng mạnh sau vụ việc, làm gia tăng lo ngại của thị trường về khả năng vận chuyển lương thực từ Ukraine đến châu Phi, Trung Đông và một số khu vực châu Á.
Giá lúa mì tăng 2,4% vào đầu phiên giao dịch hôm thứ Ba (6/6) trên Sàn giao dịch Chicago Mercantile, lên 6,39 USD/giạ. Giá ngô tăng hơn 1%, lên 6,04 USD/giạ và yến mạch tăng 0,73%, lên 3,46 USD một đơn vị.
Thách thức nằm ở việc đây là con đập rất lớn, một trong những hồ chứa lớn nhất thế giới, ông Mohammad Heidarzadeh, một kỹ sư xây dựng tại Đại học Bath ở Anh, cho hay. "Dựa trên kinh nghiệm về các sự cố tương tự trên toàn thế giới, một khu vực rất rộng lớn sẽ bị ảnh hưởng và hóa chất nguy hiểm sẽ lan rộng khắp khu vực, gây ảnh hưởng đến năng suất của ngành nông nghiệp", ông cảnh báo. Bùn do nước lũ để lại có lẽ sẽ mất nhiều năm để dọn sạch.
Bên cạnh đó, 94% hệ thống thủy lợi ở Kherson, 74% ở Zaporizhzhia và 30% ở vùng Dnipro "sẽ không được cung cấp nước", theo Bộ Nông nghiệp Ukraine. Bộ này nói thêm rằng con đập vỡ sẽ dẫn đến "những cánh đồng ở miền Nam Ukraine có thể biến thành sa mạc."
Modupe Jimoh, Giáo sư Kỹ thuật Dân dụng và Nhân đạo tại Đại học Warwick, dự đoán vụ vỡ đập sẽ khiến các hóa chất công nghiệp và dầu nhớt ngấm vào đất và nguồn nước ngầm, gây tổn hại đến hệ sinh thái và đa dạng sinh học.
Ông Strilets cho biết các loài động vật hoang dã ở hạ nguồn vốn có nguy cơ tuyệt chủng đang gặp nguy hiểm và khu dự trữ sinh quyển Biển Đen của Ukraine cùng hai công viên quốc gia cũng có khả năng bị thiệt hại nặng nề.
"Vụ vỡ đập sẽ tác động tới chúng ta không chỉ vài tuần hay vài tháng mà trong thời gian rất dài", Bộ trưởng Môi trường Ukraine Ruslan Strilets cho biết, thêm rằng ít nhất 150 tấn dầu từ nhà máy thủy điện đã rò rỉ vào sông Dnieper, gây thiệt hại về môi trường ước tính khoảng 50 triệu euro.
Nước lũ không chỉ cuốn trôi nhà cửa, ruộng vườn và các loài sinh vật, mà còn cả hàng chục nghìn quả mìn khi nhiều khu vực bị ảnh hưởng là tiền tuyến trong cuộc xung đột Nga - Ukraine. Không thể biết được chúng sẽ trôi ra biển hay dừng lại ở làng mạc, thị trấn hay nông trại nào phía hạ nguồn.
Tại tỉnh Mykolaiv, một tổ chức tình nguyện đã dọn dẹp mìn dọc sông Inhulets, phụ lưu của sông Dnepr, trước khi lũ tràn về. Theo bà Jasmine Dann, quản lý của tổ chức tại Mykolaiv, các quả mìn sẽ gây nguy hiểm tới tính mạng người dân khi họ quay trở về nhà hoặc canh tác trên vùng đất màu mỡ gần sông.
"Đội ngũ phá mìn của chúng tôi thường xuyên vượt sông để tới các bãi mìn. Tuy nhiên, nếu mức nước tăng cao sau khi đập vỡ sáng nay, các khu vực đó sẽ bị cô lập và chúng tôi không thể tiếp tục dọn mìn", bà Dann nói.
Thảm họa vỡ đập xảy ra đúng thời điểm Ukraine chuẩn bị phát động chiến dịch phản công mùa Xuân và tiềm ẩn làm phức tạp thêm bước tiến của lực lượng nước này, dù Kiev chưa tiết lộ kế hoạch tấn công theo hướng nào, giới chuyên gia cho hay.
Các quan chức Ukraine vẫn tự tin cuộc phản công của họ sẽ không bị ảnh hưởng. Ông Ihor Zhovkva, Phó chánh văn phòng Tổng thống Ukraine, tuyên bố: "Vụ vỡ đập sẽ không ảnh hưởng đến các hoạt động quân sự và chúng tôi vẫn sẽ phản công".
Trong khi đó, Trung tâm Truyền thông chiến lược của các lực lượng vũ trang Ukraine (Stratcom) nhấn mạnh Ukraine "được trang bị tất cả các phương tiện đường thủy và cầu phao cần thiết để vượt qua những chướng ngại vật dưới nước".
Một số người dân địa phương đăng kí nhận hỗ trợ nhân đạo sau khi đập Kakhovka bị vỡ. Ảnh: New York Times.
Tuy nhiên, Reuters trích phân tích của các chuyên gia cho rằng, vụ vỡ đập thủy điện Nova Kakhovka trên sông Dnipro có thể làm phức tạp bước tiến của Kiev trong bất cứ cuộc tấn công nào. Sông Dnipro ngăn đôi vùng kiểm soát của Nga và Ukraine ở tỉnh Kherson. Quân đội Ukraine đang kiểm soát khu vực bờ Tây của sông, còn bờ Đông do lực lượng Nga chiếm giữ.
Ông Maciej Matysiak, chuyên gia an ninh tại Tổ chức Stratpoints, cho rằng nước lũ tràn vào khu vực sẽ ngăn cản việc sử dụng vũ khí hạng nặng như xe tăng trong ít nhất một tháng. "Điều này tạo ra vị trí phòng thủ rất tốt cho Nga, khi họ đang chờ đợi cuộc phản công của Ukraine", ông nói thêm.
Người phụ nữ bế thú cưng khi mực nước dâng cao bên trong nhà của bà ở Kherson hôm 6/6. Ảnh: AP
"Hãy nhớ rằng Nga đang ở thế phòng thủ chiến lược và Ukraine đang ở thế tấn công, nên trong ngắn hạn, vụ vỡ đập chắc chắn là một lợi thế cho Nga", Ben Barry, thành viên cao cấp tại Viện Nghiên cứu Chiến lược Quốc tế (IISS), trụ sở tại London, Anh, nhận xét. "Người Nga sẽ có được lợi thế cho đến khi nước rút, bởi tình hình thực địa sẽ khiến Ukraine gặp khó khăn hơn khi tấn công qua sông".
Các vị trí phòng thủ của Nga ở bờ Đông sông Dnipro đều được xây dựng ở nhiều điểm cao, giúp họ không bị ngập và có khả năng ngăn chặn lực lượng Ukraine vượt sông tốt hơn.
Song ở chiều ngược lại, vụ vỡ đập cũng có thể ảnh hưởng tới quân Nga. Người phát ngôn Bộ tư lệnh tác chiến miền Nam của quân đội Ukraine, bà Natalia Humeniuk, cho rằng vụ vỡ đập sẽ buộc quân Nga ở gần sông Dnipro phải rút lui và điều này có thể làm giảm cường độ pháo kích của họ vào các vùng lãnh thổ mà Ukraine kiểm soát.
Phương án băng qua sông Dnipro rộng lớn dọc theo mặt trận tại Kherson giờ đây sẽ trở nên bất khả thi với quân đội Nga.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!