Thực ra, nghề báo được coi là nghề nguy hiểm, dù ở bất cứ nơi đâu trên thế giới. Tuy nhiên, khi tác nghiệp ở Mexico, các nhà báo luôn ở lằn ranh giữa sự sống và cái chết. Thực tế đáng buồn này được phản ánh qua bộ phim tài liệu State of Silence (Trạng thái im lặng), công chiếu tại Liên hoan phim Tribeca vừa qua.
Marco Vizcarra - một trong 4 nhà báo xuất hiện trong phim State of the Silence
Khi các nhà báo bị giết hại tràn lan
Theo Ủy ban Bảo vệ Nhà báo có văn phòng ở Thành phố Mexico, kể từ năm 2000 tới nay, 163 nhà báo Mexico đã thiệt mạng khi đang tác nghiệp, 32 nhà báo khác mất tích. Năm 2022, Mexico ghi nhận cứ 13 giờ lại có một vụ tấn công nhằm vào các nhà báo hoặc cơ quan truyền thông. Điều này khiến đất nước này trở thành một trong những nơi nguy hiểm nhất đối với báo chí trên toàn thế giới.
Phim tài liệu State of Silence theo đuổi một chủ đề nghiệt ngã: những vụ giết hại tràn lan các nhà báo ở các vùng nông thôn của Mexico. Phim được thực hiện bởi công ty La Corriente del Golfo của hai diễn viên nổi tiếng người Mexico là Diego Luna và Gael García Bernal. Công ty này chuyên sản xuất các phim có tính năng tường thuật và phim tài liệu nhằm làm sáng tỏ các vấn đề xã hội và môi trường. Luna là người thẳng thắn bảo vệ các nhà báo, thường xuyên đề cao ý tưởng cơ bản rằng báo chí tự do và thông tin mà nó cung cấp là chìa khóa để giải quyết các vấn đề bất bình đẳng xã hội và bạo lực đang hoành hành ở nhiều vùng trên đất Mexico.
Các nhà báo Mexico tưởng niệm các đồng nghiệp xấu số
Theo Luna, tự do báo chí đang bị đe dọa thường xuyên ở Mexico. Vấn đề ngày càng trở nên tồi tệ hơn, mặc dù các chương trình tin tức truyền hình, báo chí và các trang tin tức trên Internet đều đưa tin về bạo lực với mức độ báo động lớn. Vì vậy, Luna quyết định tạo ra một loạt phim truyền hình ghi lại quá trình các phóng viên thực địa tác nghiệp. Loạt phim này sẽ cá nhân hóa câu chuyện của các nhà báo để công chúng có thể thấy họ là người thật chứ không chỉ là số liệu thống kê và giúp họ hiểu bạo lực của các băng đảng đang kiểm duyệt việc đưa tin của các phương tiện truyền thông như thế nào.
State of Silence tập trung vào trải nghiệm của bốn nhà báo: Medina, Marcos Vizcarra, cặp vợ chồng phóng viên María de Jesús Peters và Juan de Dios García Davish, những người đã phải đối mặt với nhiều mối đe dọa và mất đi những đồng nghiệp thân thiết vì bạo lực, nhưng vẫn tiếp tục theo đuổi câu chuyện. Phim đưa ra những tuyên bố vừa mang tính chính trị vừa mang tính nghệ thuật khi sử dụng lời chứng thực của các phóng viên và biên tập viên, cùng với các đoạn tin tức truyền hình và cảnh quay các bài phát biểu trước công chúng. Bộ phim đổ lỗi cho chính phủ cũng như các băng nhóm tội phạm về cách đối xử tàn bạo với các nhà báo. Nhiều quan chức địa phương đã bị các tập đoàn mua chuộc và các phóng viên không có nơi nào để nương tựa khi các vụ hành hung xảy ra.
Thiếu sự bảo vệ của xã hội và thể chế
Nghề báo ở Mexico là một công việc chết người. Mặc dù các nhóm tội phạm có tổ chức thực sự có liên quan đến nhiều vụ sát hại các nhà báo ở Mexico, nhưng hầu hết các cuộc tấn công này đều không bị trừng phạt. Những vụ việc này được đặt trong bối cảnh bạo lực chính trị trong đó các chủ thể tội phạm và nhà nước liên tục tranh giành ảnh hưởng. Cộng đồng quốc tế phải tăng cường hỗ trợ cho những cải cách rất cần thiết ở quốc gia này.
Các nhà báo độc lập ở Mexico thiếu sự bảo vệ của xã hội và thể chế, khiến họ dễ bị đe dọa và gây hấn. Ngoài các vụ giết người và mất tích, các nhà báo còn là nạn nhân của các cuộc tấn công bằng lời nói, gián điệp và các vụ kiện không có thật. Khi phân tích bạo lực nhắm vào các nhà báo ở Mexico, đại diện của tổ chức phi chính phủ CIMAC cho rằng, bạo lực đối với các nhà báo nữ ở Mexico đã tăng gấp 5 lần kể từ năm 2013. Hiện nay, bạo lực chính trị ở Mexico ngày càng gia tăng và các nhà báo càng dễ bị tổn thương hơn.
Lễ tưởng niệm nhà báo thứ 12 bị giết hại trong năm 2022
Mối nguy hiểm lớn nhất đối với các nhà báo Mexico nằm ở lĩnh vực quản lý tội phạm địa phương, nơi các tổ chức tội phạm đã xâm nhập vào các cơ quan thành phố. Các mạng lưới tội phạm sử dụng quyền lực của mình để thao túng kết quả, bóp nghẹt truyền thông và định hình các chương trình nghị sự chính trị để có lợi cho chúng. Ảnh hưởng ngày càng tăng của các tổ chức tội phạm, cùng với các chiến lược ứng phó quân sự hóa của chính phủ, đã vẽ nên một bức tranh ảm đạm.
Các nhà báo phải trả giá đắt để vạch trần những vi phạm nhân quyền khi họ phải đối mặt với các mối đe dọa, bạo lực và hệ thống bảo vệ bị phá vỡ. Trước những thách thức này, các nhà báo kiên cường cam kết với sự thật đang truyền cảm hứng cho sự thay đổi thông qua công việc của họ, đòi hỏi công lý, tự do báo chí và đổi mới các giá trị dân chủ. Hy vọng duy nhất nằm ở cộng đồng quốc tế: khi các vụ sát hại nhà báo thu hút sự chú ý của quốc tế, chính quyền liên bang buộc phải điều tra thêm. Cơ hội duy nhất cho công lý có thể là đưa vụ việc ra tòa án quốc tế. Các học giả, các tổ chức xã hội dân sự quốc tế và cộng đồng ngoại giao phải tăng cường hỗ trợ các nhà báo tiền tuyến, những người đang định hình câu chuyện về một quốc gia đang rất cần cải cách.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!