Sàn giao dịch dữ liệu: Đảm bảo an ninh trong kỷ nguyên số

Việt Nam đang đặt những viên gạch đầu tiên để xây dựng sàn giao dịch dữ liệu quốc gia

Những chia sẻ của ông Vũ Ngọc Sơn - Trưởng ban Nghiên cứu, tư vấn, phát triển công nghệ và Hợp tác quốc tế, Hiệp hội An ninh mạng quốc gia - cho thấy sàn giao dịch dữ liệu không chỉ là xu hướng tất yếu, mà còn là nền tảng chiến lược để thúc đẩy đổi mới sáng tạo và bảo đảm an ninh dữ liệu trong kỷ nguyên số.

Xu hướng toàn cầu và bài toán định hình tại Việt Nam

Trong bối cảnh dữ liệu trở thành tài sản cốt lõi của nền kinh tế số, nhiều quốc gia đã bắt đầu thử nghiệm mô hình sàn giao dịch dữ liệu nhằm tạo lập thị trường minh bạch, hợp pháp cho hoạt động mua bán, chia sẻ và khai thác dữ liệu. Tuy nhiên, ngay cả những nước đi đầu cũng vẫn đang trong quá trình tìm kiếm công thức tối ưu. Nhận định về thực trạng này, ông Vũ Ngọc Sơn cho biết: “Có thể nói, Trung Quốc là đất nước tiên phong thiết lập các sàn giao dịch dữ liệu, nhưng họ cũng phải vừa làm vừa điều chỉnh, khung pháp lý dù đã chặt chẽ nhưng hiệu quả vận hành vẫn đang được kiểm chứng”. Điều này phản ánh thực tế là, dữ liệu tuy được coi là “tài sản có giá trị cao trong kỷ nguyên số”, nhưng câu chuyện quản lý và khai thác dữ liệu vẫn là thách thức chung của toàn cầu.

Trung Quốc đi trước vì sở hữu khối lượng dữ liệu khổng lồ từ dân số tỷ dân và nhu cầu phát triển mạnh các công nghệ mới như AI hay phân tích dữ liệu lớn. Chính xuất phát điểm này đã buộc họ phải tìm lời giải cho bài toán khai thác tài nguyên dữ liệu hiệu quả để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế và cải thiện đời sống xã hội. Tại châu Âu, bài toán quản lý dữ liệu đang gây tranh luận không kém. Vụ việc Công ty AVAS bán dữ liệu người dùng từng được coi là không định danh nhưng sau đó lại được chứng minh có thể truy ngược danh tính đã phơi bày khoảng trống lớn trong việc đánh giá rủi ro. “Kết quả là AVAS bị buộc phải đóng cửa và chịu khoản phạt lên đến 160 triệu USD”, ông Sơn dẫn chứng. Trường hợp này cho thấy ngay cả những nước có hệ thống pháp lý nghiêm ngặt vẫn có thể bị thách thức trước tốc độ phát triển của công nghệ.

Tại Việt Nam, những hạn chế tương tự cũng đang tồn tại. Dữ liệu từ lâu đã hình thành trong nhiều lĩnh vực nhưng việc quản lý và khai thác chưa thực sự hiệu quả, đặc biệt trong bối cảnh người dùng chủ yếu hoạt động trên các nền tảng của nước ngoài. “Điều này đặt ra hai vấn đề lớn. Một là, hành lang pháp lý cần được xây dựng sao cho các ứng dụng xuyên biên giới phải tuân thủ quy định tại Việt Nam. Hai là, công nghệ kiểm soát dữ liệu, giám sát ẩn danh phải được phát triển đủ mạnh để đảm bảo dữ liệu được giao dịch, sử dụng đúng quy định” - ông Vũ Ngọc Sơn nói. Do đó, quy trình đưa dữ liệu lên sàn cần chuẩn hóa, kèm cơ chế giám sát nghiêm.

Sự ra đời của Luật Dữ liệu, có hiệu lực từ 1/7/2025, được kỳ vọng là dấu mốc quan trọng để Việt Nam tạo lập một thị trường dữ liệu minh bạch. Tuy nhiên, để luật phát huy hiệu quả, vẫn cần một hệ thống nghị định hướng dẫn, chuẩn kỹ thuật, cơ chế bảo hiểm dữ liệu và các mô hình sandbox nhằm thử nghiệm chính sách. Ông Sơn nhấn mạnh: “Nếu muốn đi nhanh, cần triển khai các bước một cách khẩn trương để tránh tình trạng “vừa làm vừa run”, gây cản trở sự phát triển”. Cùng với đó là yêu cầu phối hợp chặt chẽ giữa cơ quan quản lý, doanh nghiệp và các bên liên quan để vừa bảo vệ quyền lợi của người dân, vừa tối ưu giá trị kinh tế của dữ liệu.

Việt Nam không thiếu dữ liệu cho phát triển AI nhưng nó đang bị phân tán. Khi được kết nối thông qua sàn giao dịch dữ liệu và tập trung hóa bởi Trung tâm Cơ sở dữ liệu quốc gia, cơ hội tận dụng nguồn tài nguyên này sẽ được mở rộng hơn. Với góc nhìn tổng quát, ông Sơn khẳng định tầm quan trọng của dữ liệu với đổi mới sáng tạo: “Dữ liệu chính là “nhiên liệu” giúp các động cơ đổi mới sáng tạo vận hành trơn tru”. Điều đó cho thấy việc xây dựng sàn giao dịch dữ liệu không chỉ là xu hướng, mà là yêu cầu tất yếu nếu Việt Nam muốn tham gia cuộc đua AI toàn cầu.

Xây dựng và quản lý sàn giao dịch dữ liệu tại Việt Nam

Việc xây dựng sàn giao dịch dữ liệu là nhiệm vụ phức tạp, đòi hỏi Việt Nam giải quyết đồng thời nhiều thách thức từ pháp lý, công nghệ đến cơ chế vận hành. Theo ông Vũ Ngọc Sơn, khó khăn lớn nhất hiện nay nằm ở hệ thống pháp luật chưa theo kịp sự phát triển của công nghệ. Câu chuyện tranh cãi giữa Deepseek và OpenAI về quyền sở hữu dữ liệu cho thấy ngay cả thế giới cũng chưa có chuẩn mực thống nhất, đồng nghĩa Việt Nam cần điều chỉnh pháp lý liên tục thay vì kỳ vọng khung pháp lý hoàn chỉnh ngay từ đầu.

Một trong những vấn đề nhức nhối nhất hiện nay là thị trường chợ đen dữ liệu. Ông Sơn thẳng thắn: “Thực tế, việc mua bán dữ liệu trên chợ đen khá phổ biến, gây mất trật tự xã hội, đặc biệt việc mua bán còn phục vụ cả các mục đích lừa đảo”. Trong bối cảnh Luật Dữ liệu chưa có hiệu lực, nhiều doanh nghiệp cũng đang khai thác “vùng xám” khi chia sẻ dữ liệu thông qua mô hình hợp tác hoặc công ty liên kết để phục vụ nhu cầu kinh doanh. Những hoạt động này chưa thực sự hợp pháp và sẽ chỉ được điều chỉnh khi luật có hiệu lực. Vì vậy, hoàn thiện khung pháp lý là yêu cầu tiên quyết.

Về mô hình vận hành, ông Sơn cho rằng Việt Nam có thể học hỏi kinh nghiệm quốc tế, đặc biệt là mô hình kết hợp công - tư. Ông nhấn mạnh: “Hợp tác công tư (PPP) là hướng đi đúng đắn nhất, vì nếu chỉ dựa vào ngân sách Nhà nước, mô hình này có thể thiếu linh hoạt và động lực phát triển. Sự tham gia của khu vực tư nhân sẽ bổ sung nguồn lực, công nghệ và kinh nghiệm thị trường, trong khi Nhà nước giữ vai trò quản lý, giám sát”. Điều này không chỉ đảm bảo tính linh hoạt, mà còn tạo ra động lực đổi mới sáng tạo cho khu vực tư nhân - nơi có khả năng đầu tư công nghệ và hạ tầng mạnh mẽ hơn.

Một thách thức lớn khác nằm ở vấn đề bảo mật. “Nếu dữ liệu trên sàn không được bảo vệ chặt chẽ, các tổ chức, cá nhân sở hữu dữ liệu sẽ e ngại đưa dữ liệu lên sàn. Ngược lại, bên mua cũng có tâm lý chờ đợi, dữ liệu bị hack có thể bán giá rẻ hơn. Một khi mất niềm tin vào sự an toàn, thị trường sẽ khó có thể phát triển bền vững” - ông Sơn chia sẻ.

Để vượt qua những thách thức này, Việt Nam cần một chiến lược đồng bộ: từ hoàn thiện hệ thống pháp lý, chuẩn hóa quy chuẩn kỹ thuật, thiết lập sandbox thử nghiệm, đến huy động sự tham gia của cả Nhà nước và tư nhân trong vận hành và bảo vệ hệ thống. Khi đó, như ông Sơn dự báo, quy mô thị trường dữ liệu sẽ rất lớn dù khó đo đếm bằng con số: “Giao dịch dữ liệu tại Việt Nam sẽ do Bộ Công an quản lý, nên mục tiêu đầu tiên tôi cho rằng không phải lợi nhuận, mà là tạo nền tảng phát triển kinh tế và công nghệ”.