Miền đất hứa là bộ phim tài liệu nằm trong chương trình VTV Đặc biệt của Đài Truyền hình Việt Nam, được thực hiện bởi ê-kíp sản xuất gồm đạo diễn Tạ Quỳnh Tư, biên tập Nguyễn Yến, biên tập Đào Thu Hiền, quay phim Dương Ngô Thành và quay phim Lại Tùng Lâm. Xoay quanh đề tài số phận của những người lao động Việt Nam tại Đài Loan, bộ phim tài liệu sẽ cung cấp cho khán giả góc nhìn toàn cảnh và chân thực về cuộc sống của rất nhiều người lao động phi pháp đang làm việc ở xứ Đài.
Trong cuộc trò chuyện với VTV News trước thời điểm bộ phim được phát sóng, đạo diễn Tạ Quỳnh Tư – 1 trong những thành viên của ê-kíp sản xuất Miền đất hứa cho biết đây là bộ phim anh muốn làm từ lâu và là một trong những tác phẩm mang tới cho anh nhiều suy nghĩ.
"Đề tài này tôi đã biết từ lâu. Quá trình làm nghề tạo thuận lợi cho tôi đi khắp vùng miền trong cả nước, trong đó tôi được nghe rất nhiều câu chuyện của các gia đình nghèo bị rơi vào tình trạng này. Vì muốn thoát khỏi cuộc sống nghèo nên họ đã vay tiền để đi xuất khẩu lao động theo lời mời của những công ty môi giới, kể cả cắm sổ đỏ vay thế chấp để sang Đài Loan", đạo diễn Tạ Quỳnh Tư nói về cơ duyên đưa anh đến với câu chuyện trong bộ phim Miền đất hứa.
"Khi sang Đài Loan, mức thu nhập không đúng như lời hứa mà các công ty môi giới đưa ra lúc đầu, lương đó không đủ tiền để họ gửi về nhà trả nợ. Vì vậy, họ phải tìm cách cứu mình bằng cách bỏ trốn ra ngoài trở thành lao động bất hợp pháp" – đạo diễn Tạ Quỳnh Tư nói tiếp – "Câu chuyện bỏ trốn ra ngoài bất hợp pháp có những nỗi đau, nguy hiểm đón chờ họ mà họ không biết. Chính vì thế, nhiều người lâm vào hoàn cảnh khốn cùng, nợ chồng nợ và thậm chí là thương tật, bỏ mạng nơi xứ người".
"Ban đầu, tôi chỉ muốn kể về câu chuyện của những người lao động Việt Nam từ hợp pháp trở thành phi pháp. Tôi muốn lý giải nguyên nhân tại sao họ lại làm như thế, mặc dù đối mặt với điều đó là hậu quả khôn lường phải gánh. Nhưng quá trình đi làm phim đã giúp chúng tôi mở ra góc nhìn rộng lớn hơn, chúng tôi biết sâu xa lý do họ bỏ đi. Chung quy cũng chỉ vì phí môi giới của chính các công ty Việt Nam, mà phí này hoàn toàn trái ngược với quy định của Bộ Lao động Thương binh và Xã hội".
"Một điều mà chúng tôi thấy khá hấp dẫn trong câu chuyện này là bản thân chính những người đi xuất khẩu lao động Đài Loan biết việc mình đi với phí quá cao, có những điểm mơ hồ nhưng người ta vẫn đi bởi người ta muốn tìm thử cơ may nơi xứ người. Người ta nghĩ rằng sang Đài Loan có thể đổi đời, thay đổi vận nghèo khó" – đạo diễn Tạ Quỳnh Tư cho hay – "Ở một góc nhìn khác, khi tiếp xúc với những dân biểu Đài Loan, những người nông dân Đài Loan lại tha thiết, cầu khẩn đề nghị chính quyền hợp pháp hóa cho những người lao động bất hợp pháp Việt Nam. Họ đưa ra lý giải mà tôi từng chứng kiến trong cuộc họp của họ. Họ nói nếu không có lao động bất hợp pháp Việt Nam thì nông nghiệp Đài Loan sẽ chết".
Đạo diễn Tạ Quỳnh Tư (thứ 2 từ trái sang) cùng các nhân vật của mình (ẢNh: NVCC)
Quá trình anh tìm kiếm nhân vật và ghi hình có gặp nhiều khó khăn?
- Đề tài này tôi thích làm từ lâu nhưng chưa bao giờ lên kịch bản chi tiết cho nó cả, khi mình thấy có quá nhiều câu chuyện thì mới quyết định thực hiện.
Tôi thấy câu chuyện này có khá nhiều chi tiết đặc biệt trong đó. Khi sang Đài Loan lần đầu tiên tìm hiểu câu chuyện, tôi biết thêm một chi tiết đặc biệt là những người dân Đài Loan, nhất là lao động nông nghiệp Đài Loan rất quý và cần những lao động bất hợp pháp của Việt Nam. Vì số lượng lao động thanh niên ở Đài Loan theo nghề nông rất ít bởi thu nhập thấp và công việc vất vả, do đó người ta cần những lao động Việt bất hợp pháp bỏ trốn ở ngay nhà họ và làm cho họ công việc nông hàng ngày. Tôi thấy đây là chi tiết khá hấp dẫn vì có cầu thì mới có cung.
Một điểm đặc biệt nữa là trong những nhóm lao động bỏ trốn gồm Việt Nam, Thái Lan, Malaysia.. thì người Việt bao giờ cũng được ông chủ Đài Loan yêu thích vì sự cần cù, chịu khó, có trách nhiệm với gia đình và có ước mơ kiếm tiền trở về với gia đình. Một điều nữa là lao động Việt Nam rất thông minh.
Câu chuyện về lao động bất hợp pháp ở Đài Loan tôi đã được nghe kể nhiều. Nhưng khi sang Đài Loan, mọi thứ khác hoàn toàn với suy nghĩ của mình vì không thể nào tiếp cận được với những lao động bất hợp pháp. Trong suy nghĩ của họ, họ sợ gặp người lạ, sợ bị bắt phải quay trở về. Ngay cả mình là người Việt Nam, họ cũng sợ. Chính vì thế, lúc đầu chúng tôi không thể tiếp cận được những người này.
Điều may mắn là chúng tôi đã gặp được những lao động bất hợp pháp trốn tại Đài Loan tận hơn 10 năm, có người trốn tới 18 năm không gặp con. Chính những người đó đã giúp chúng tôi gặp những lao động bất hợp pháp khác, vì họ đang cưu mang những lao động bất hợp pháp này nên họ có tiếng nói, niềm tin.
Mặt khác, chúng tôi cũng gặp gỡ những người Đài Loan làm công tác kí kết lao động Việt Nam những năm đầu. Đến giờ, họ vẫn quan tâm đến lao động Việt Nam và họ muốn kiến nghị cho những người lao động bất hợp pháp có giấy tờ, nhất là trong lao động nông nghiệp.
Việc tiếp cận nhân vật có phải khó khăn duy nhất?
- Không có nhân vật thì phim tài liệu biết làm thế nào? Vì thế mà kịch bản của chúng tôi luôn phải thay đổi. Lần thứ 2 khi sang Đài Loan ghi hình, một số đoạn trong kịch bản chúng tôi đã phải thay đổi vì trong số những nhân vật đã liên hệ, có người bị bắt, một số khác thì bị thương tật đã về Việt Nam, một số lại không đồng ý chúng tôi tiếp xúc.
Vậy anh đã sửa kịch bản bao nhiêu lần?
- Thực ra tôi làm không có kịch bản trước nên tôi cứ phóng theo nhân vật. Khi những nhân vật đó không có cơ hội thì tôi sẽ phóng theo những nhân vật khác. Tất nhiên, trong quá trình làm việc tôi gặp nhiều may mắn vì được những người lao động bất hợp pháp giúp đỡ, từ người này giới thiệu người kia.
Hình ảnh những lao động Việt Nam làm việc trên núi cao tại Đài Loan (ẢNh: NVCC)
Đi theo những lao động bất hợp pháp đang trốn chạy, anh và ê-kíp có lúc nào cảm thấy sợ?
- Không! Trước khi làm chúng tôi đã báo cáo Sở Cảnh sát và Cục Di dân Đài Loan để giúp đỡ. Ngoài ra, chúng tôi cũng báo văn phòng Việt Nam ở Đài Bắc.
Có một thực tế là nghe tới bất hợp pháp, thường có suy nghĩ họ đang phạm tội nhưng những người đã bỏ ra ngoài 4 – 5 năm lại rất tự tin di chuyển trên khắp Đài Loan. Tất nhiên, những người mới bỏ ra ngoài thì ăn không ngon, ngủ không yên.
Thông qua bộ phim này, ê-kíp sản xuất muốn truyền tải thông điệp gì?
- Thông điệp trong bộ phim này vừa rộng vừa hẹp. Rộng là vì tôi không đả động gì tới các công ty môi giới. Tôi chỉ muốn đưa ra câu chuyện thật như vậy và mong khi những công ty môi giới xem được sẽ tự soi lại mình. Nếu không giúp được những lao động Việt Nam đi sang kiếm tiền nơi xứ người thì đừng lừa người ta, đừng vẽ ra viễn cảnh hào nhoáng để người ta mộng mơ rồi thất vọng.
Thông qua câu chuyện này, tôi cũng mong muốn những nhà có ý định cho con đi lao động Đài Loan nên cân nhắc, tìm hiểu kỹ nơi mình đến làm. Tôi nghĩ tự thân những nhân vật mình ghi hình được, những lời tâm sự của họ sẽ là minh chứng cho việc này, nếu có nhu cầu đi lao động không chỉ ở Đài Loan mà nhiều nước khác thì cần tìm hiểu kỹ hợp đồng, vùng đất mình đến có tồn tại thật không.
Xem bộ phim này, khán giả sẽ thấy khá nặng nề, buồn, thương cảm với thân phận lao động người Việt nơi xứ người. Cá nhân tôi khi đặt vào vị trí người xem, tôi giận những người trong các công ty môi giới đưa người Việt Nam sang bên kia. Tôi thương thân phận những người ở nơi xứ người không biết bấu víu vào ai, chỉ biết trông chờ vào những công việc để kiếm tiền về cho gia đình mà có thể chỉ ngày mai thôi, họ sẽ bị bắt. Tôi thương nhân vật của mình.
Xin cảm ơn những chia sẻ của anh!