"Sờ đến chỗ nào là vi phạm chỗ đó"
Luật Bảo vệ môi trường 2020, được Quốc hội khóa XIV thông qua, có hiệu lực từ ngày 1 tháng 1 năm 2022 và Nghị định 45/2022 của Chính phủ, đã quy định chi tiết về việc buộc phải đình chỉ hoạt động các cơ sở không đảm bảo điều kiện pháp lý về môi trường để ngăn chặn tình trạng ô nhiễm, tác động xấu đến môi trường từ các cơ sở đó.
Tại phường Phong Khê, thành phố Bắc Ninh, tỉnh Bắc Ninh, từ hơn chục năm qua đã tồn tại hàng loạt các cơ sở tái chế giấy phế liệu, trở thành điểm đen về tình trạng ô nhiễm môi trường và kéo theo nhiều vi phạm, nhiều hệ lụy khác. Dù các vi phạm đã nhiều lần được các cơ quan chức năng "chỉ mặt điểm tên" nhưng sau đó "đâu lại vào đấy" và không được giải quyết triệt để.
Ông Nguyễn Mạnh Hiếu, Chủ tịch UBND thành phố Bắc Ninh nhấn mạnh: "Tất cả các doanh nghiệp ở đây đều vi phạm hết. Sờ đến chỗ nào là vi phạm chỗ đó. Rất rõ rồi. Thành phố tập trung vào để xử lý. Dẫn số liệu đã nói lên tất cả. Từ số liệu thu thuế, an toàn điện, PCCC, an ninh trật tự, vi phạm đất đai, môi trường".
Nhiều cuộc họp đã được Thành phố Bắc Ninh tổ chức. Thậm chí, một đề án bảo vệ môi trường với lộ trình cụ thể cũng đã được lập ra từ 4 năm trước. Theo đó, chỉ còn hơn 5 tháng nữa, ngoại trừ các kho hàng; văn phòng, đại lý kinh doanh, còn tất cả các cỗ máy tái chế giấy trong làng nghề sẽ phải dừng hoạt động vĩnh viễn.
Đại tá Phạm Văn Lương, Phó Giám đốc Công an tỉnh Bắc Ninh cho biết: "Cuộc họp này không phải là cuộc họp thứ nhất bàn về Phong Khê. Lộ trình mấy năm rồi chứ có phải bây giờ mới có đâu. Các anh bảo nghìn tỷ trăm tỷ có đánh đổi được môi trường không. Hệ lụy còn đến thế hệ con cháu chúng ta sau nữa".
Chủ tịch UBND thành phố Bắc Ninh chia sẻ thêm: "Làng nghề vẫn tồn tại. Làng nghề không đi đâu cả. Ô nhiễm phải đi. Làng nghề ở lại. Tên Phong Khê vẫn ở đó gắn với sự đẹp đẽ, sáng sủa. Không ai chê trách nhưng ô nhiễm phải đi".
Một viễn cảnh về một làng nghề Phong Khê xanh sạch đẹp được vẽ ra từ chia sẻ của lãnh đạo thành phố Bắc Ninh. Nhưng có thành hiện thực được hay không thì câu trả lời xin nhường lại cho thời gian. Vì kết quả mới là bằng chứng thuyết phục nhất sau những gì đã và đang diễn ra trong thực tại.
Hàng chục ống khí đua nhau nhả khói khi đen
Theo thống kê, hiện trên địa bàn phường Phong Khê, thành phố Bắc Ninh có tất cả 326 cơ sở, doanh nghiệp tái chế giấy phế liệu. Ngoài 121 doanh nghiệp đang hoạt động trong 2 cụm công nghiệp là: Phong Khê 1 và Phong Khê 2 thì còn hơn 200 cơ sở đang nằm xen kẽ trong các khu dân cư.
Dưới cái mác làng nghề truyền thống hay cụm công nghiệp làng nghề, các ông chủ của hàng trăm cơ sở này đã tự cho mình cái quyền được tồn tại và hủy hoại môi trường suốt hàng chục năm qua. Rất nhiều lý do khiến việc xử lý không hiệu quả từ các đợt ra quân trước đây đã được phía địa phương đưa ra như: chế tài xử phạt còn nhẹ dẫn đến cơ sở vi phạm chấp nhập nộp phạt để tồn tại rồi tiếp tục tái diễn hay lý do khác liên quan đến an sinh xã hội.
Tuy nhiên, một thực tế dễ nhìn thấy: để duy trì sản xuất, các sở bắt buộc cần phải có lò hơi; cung cấp hơi nước và lượng nhiệt cần thiết trong quá trình tái chế. Vậy mà, hàng ngày, hàng chục lò hơi không đủ điều kiện vẫn công khai hoạt động, bán hơi trực tiếp cho các lò sản xuất, tái chế giấy… mà không hề bị xử lý.
Ống khói là thứ để nhận biết sự tồn tại của lò hơi tại thủ phủ tái chế giấy ở Bắc Ninh. So với thời điểm cách đây khoảng 3 năm trước, số lượng các ống khói tại làng nghề và 2 cụm công nghiệp Phong Khê đã giảm đáng kể.
Không phủ nhận những thay đổi theo chiều hướng tích cực trong việc giải quyết vấn đề ô nhiễm môi trường tại Phong Khê. Nhưng mọi sự lạc quan đều luôn phải bắt nguồn từ những điều nhìn thấy. Thay vì mỗi cơ sở tái chế giấy duy trì một lò hơi như trước kia thì nay, hoạt động sản xuất hơi chỉ tập trung ở một số cơ sở kinh doanh. Vì thế, các lò hơi cũng được nâng cấp công suất và mở rộng quy mô lớn hơn.
Theo điều tra, gần như toàn bộ 48 lò hơi thương phẩm tại phường Phong Khê, thành phố Bắc Ninh đều sử dụng nhiên liệu than và củi để sinh nhiệt. Loại lò này có ưu điểm: nguồn cung nhiên liệu dồi dào; chi phí giá thành lại thấp so với loại lò sử dụng nhiên liệu lỏng hoặc khí. Tuy nhiên, nhược điểm lại có lượng phát thải lớn. Quá trình đốt sẽ thải ra lượng lớn CO2 và các chất ô nhiễm khác như SO2 và tro bay. Các ống khí đua nhau nhả khói khi đen - khi đục mặc cho người dân phải hứng chịu.
Trên giấy tờ, gần 50 lò hơi đều chưa được cơ quan chức năng cấp phép. Một trong những lý do vì không đáp ứng điều kiện, thủ tục pháp lý về môi trường. Như vậy cũng đồng nghĩa gần 50 cơ sở bán hơi này đang hoạt động chui.
Khi mọi hoạt động trong dây chuyền sản xuất hơi đã được tự động như thế này thì lợi nhuận cũng tự chảy vào túi các ông chủ từ hoạt động kinh doanh. Hậu quả của vòng tuần hoàn ấy là sự ô nhiễm ngày một lan rộng từ trên trời cho đến dưới đất.
Xử lý hình sự hành vi chôn đổ trộm chất thải rắn
Cách đây hơn 3 tháng trước, tại Cụm công nghiệp Phú Lâm, huyện Tiên Du, Cục Cảnh sát Phòng chống tội phạm về môi trường, Bộ Công an đã ra Quyết định khởi tố vụ án hình sự "Gây ô nhiễm môi trường" xảy ra tại Công ty TNHH Xây dựng Sản xuất và Thương mại Phú Lâm vì Công ty này đã có hành vi đổ trái phép chất thải với quy mô lớn ra môi trường. Vụ án là hồi chuông cảnh tỉnh cho các doanh nghiệp tái chế giấy đang hoạt động nhưng không tuân thủ nghiêm pháp luật về môi trường.
Liên quan đến vụ việc này, Cơ quan công an đã đào 9 hố trên diện tích khoảng gần 3.000m2 để lấy mẫu. Chất bùn có màu đen, bốc mùi hôi nồng nặc được xác định là chất thải rắn công nghiệp, trong đó có một phần chất thải lò hơi; bắt buộc phải được thu gom, đưa đi xử lý theo quy định. Ước tính, đã có hàng triệu tấn chất thải đã được đổ, chôn trộm tại khu ao, gây khó khăn trong công tác khắc phục.
Quay trở lại với câu chuyện xảy ra tại phường Phong Khê, thành phố Bắc Ninh, nơi đang tồn tại gần 50 lò hơi trái phép đang hoạt động. Trong quá trình sản xuất, các lò này thải ra một lượng lớn chất thải rắn công nghiệp. Từ đó, hoạt động tập kết, đổ thải bừa bãi, thiếu kiểm soát khiến tình trạng ô nhiễm môi trường tiếp tục lan rộng tại địa phương này.
Tại phần đất nông nghiệp được giao cho UBND phường Phong Khê quản lý nhưng hiện nay, khu đất ruộng đang dần bị bóp hẹp diện tích vì tình trạng đổ chất thải trái phép. Loại chất thải màu đen được được người dân xác định là tro xỉ từ các lò hơi trên địa bàn.
Người dân cho rằng đây là chất độc có thể hủy hoại môi trường nếu đổ bừa bãi nhưng chuyện này vẫn chỉ là những nhận định chủ quan, chưa được cơ quan chức năng kiểm tra ngăn chặn nên hoạt động đổ chất thải vì thế vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại. Không khó để bắt gặp những phương tiện xe tải chở trái phép loại chất thải này di chuyển trong cụm công nghiệp. Ở các lò hơi, chất thải luôn được tập kết sẵn để chờ chuyển đi.
Địa phương không phát hiện thì không có nghĩa rằng hoạt động đổ chất thải trái phép không diễn ra. Theo ghi nhận, xung quanh cụm công nghiệp Phong Khê 2 có ít nhất 5-6 vị trí đổ tro xỉ trái phép. Nơi là đất ruộng, nơi thì ngay cạnh đường đê. Đổ đến đâu nhanh chóng được san gạt dầm nền chắc chắn để tạo mặt bằng, phục vụ mục đích lấn chiếm. Sau khi đổ trộm các đối tượng tiếp tục thực hiện hành vi lấn chiếm đất đai
Hành vi chôn đổ trộm chất thải rắn công nghiệp với quy mô hơn 100 tấn đã có thể bị xử lý hình sự. Vậy nhưng tại địa bàn phường phong Khê, hoạt động đổ trộm chất thải rắn vẫn diễn ra trong nhiều năm qua, mà chưa có vụ nào bị xử lý. Mặc cho những bãi thải mỗi ngày lại phình to hơn.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!