Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã được xây dựng bài bản, công phu
Chiều nay (14/8), Ủy ban Thường vụ Quốc hội tiến hành giám sát chuyên đề "Việc thực hiện Nghị quyết số 88/2014/QH13 và Nghị quyết số 51/2017/QH14 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông". Đây là một trong 4 chuyên đề được Quốc hội lựa chọn giám sát trong năm 2023 và giao cho Ủy ban Thường vụ Quốc hội giám sát.
Theo báo cáo của Đoàn giám sát, đổi mới căn bản và toàn diện chương trình giáo dục phổ thông là nhiệm vụ lớn, có tính chất đặc biệt quan trọng, phạm vi tác động sâu rộng. Quá trình triển khai đổi mới chương trình giáo dục phổ thông diễn ra trong bối cảnh, tình hình trong nước và thế giới có nhiều thuận lợi và thách thức đan xen. Đặc biệt, đại dịch COVID-19 đã có nhiều tác động tiêu cực tới việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới.
Về việc biên soạn, thẩm định, phê duyệt và ban hành Chương trình giáo dục phổ thông 2018, Đoàn giám sát nhận thấy, công tác chỉ đạo chuẩn bị biên soạn chương trình giáo dục phổ thông mới được triển khai chủ động, tích cực.
Qua giám sát thực tiễn và nghiên cứu tổng hợp ý kiến của cử tri, dư luận xã hội, Đoàn giám sát nhận thấy, Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã được xây dựng bài bản, công phu, nghiêm túc, dựa trên cơ sở chính trị, khoa học, lý luận và thực tiễn; đã quán triệt các quan điểm và tinh thần đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục đào tạo nêu tại các nghị quyết của Đảng, Quốc hội và Chính phủ. Đến nay, Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã được triển khai trên phạm vi cả nước từ năm học 2020-2021 theo đúng lộ trình quy định tại Nghị quyết số 51/2017/QH14.
Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục Nguyễn Đắc Vinh - Phó Trưởng đoàn Thường trực Đoàn giám sát chuyên đề trình bày báo cáo
Tuy nhiên, việc biên soạn, thẩm định, phê duyệt, ban hành và triển khai thực hiện Chương trình giáo dục phổ thông 2018 còn một số bất cập.
Theo đó, tiến độ xây dựng và ban hành Chương trình giáo dục phổ thông mới chưa bảo đảm theo lộ trình. Bộ máy chỉ đạo, tổ chức triển khai xây dựng, thẩm định chương trình, sách giáo khoa (SGK) giáo dục phổ thông mới còn bất cập. Ban chỉ đạo đổi mới chương trình có sự thay đổi về nhân sự nhiều lần, ảnh hưởng tới tiến độ, hiệu quả trong công tác chỉ đạo xây dựng Chương trình. Thành phần Ban Phát triển chương trình tổng thể là các nhà khoa học giáo dục, không có thành phần là các giáo viên giỏi, có kinh nghiệm đang trực tiếp giảng dạy tại các trường phổ thông.
Quy định về việc biên soạn, thẩm định chương trình giáo dục phổ thông còn có nội dung chưa chặt chẽ; không quy định cụ thể về việc tổ chức tập huấn cho người soạn thảo chương trình. Quy mô, phạm vi thực nghiệm chương trình giáo dục phổ thông mới còn hạn chế, hiệu quả chưa cao.
Việc đánh giá tác động của Chương trình mới còn chưa được kỹ lưỡng. Việc xây dựng và triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới chưa đồng bộ với công tác chuẩn bị các điều kiện bảo đảm.
Việc triển khai chương trình giáo dục phổ thông mới còn lúng túng ở nhiều cơ sở giáo dục. Chương trình giáo dục phổ thông 2018 được triển khai theo hình thức cuốn chiếu đồng thời ở cả ba cấp học, nên trong giai đoạn đầu, một bộ phận học sinh học Chương trình giáo dục phổ thông 2006 ở cấp học dưới sẽ học tiếp Chương trình giáo dục phổ thông 2018 ở cấp học trên. Bộ Giáo dục và Đào tạo (Bộ GD&ĐT) đã có hướng dẫn điều chỉnh kế hoạch giáo dục, bổ sung kiến thức một số môn học cho học sinh lớp 5 và lớp 9 (theo Chương trình 2006) để có thể học Chương trình lớp 6, lớp 10 (theo Chương trình 2018).
Việc thiết kế môn Lịch sử gây ra nhiều ý kiến trái chiều
Về nội dung Chương trình giáo dục phổ thông 2018, Đoàn giám sát nhận thấy, Chương trình giáo dục phổ thông 2018 đã cơ bản bám sát các mục tiêu, yêu cầu và nội dung đặt ra trong Nghị quyết 88/2014/QH13 của Quốc hội; có tính kế thừa và phát triển, tiếp thu các thành tựu khoa học và kinh nghiệm trên thế giới, có nhiều đổi mới, tiến bộ so với các Chương trình giáo dục phổ thông trước đây.
Chương trình giáo dục phổ thông 2018 được thiết kế theo hướng phát triển năng lực, phẩm chất học sinh; bao gồm những kiến thức cốt lõi, tương đối ổn định trong các lĩnh vực tri thức của nhân loại, được kế thừa từ Chương trình giáo dục phổ thông hiện hành, tổ chức lại và có bổ sung, cập nhật.
Hệ thống môn học được thiết kế theo hướng bảo đảm cân đối nội dung các lĩnh vực giáo dục, phù hợp với từng cấp học, lớp học; khắc phục sự chồng lấn giữa các môn; giảm số môn học và hoạt động giáo dục, giảm số tiết học, đồng thời áp dụng một số biện pháp nhằm khắc phục tình trạng quá tải; tích hợp ở các lớp học dưới, phân hoá dần ở các lớp học trên.
Chương trình tổng thể được xây dựng thành hai giai đoạn: Giai đoạn giáo dục cơ bản (từ lớp 1 đến lớp 9) và giai đoạn giáo dục định hướng nghề nghiệp (từ lớp 10 đến lớp 12).
Tuy nhiên, Đoàn giám sát nhận thấy, việc thiết kế môn học Lịch sử trong Chương trình giáo dục phổ thông gây ra nhiều ý kiến trái chiều, bức xúc trong nhân dân, các chuyên gia, nhà khoa học.
Trước ý kiến của đông đảo cử tri, Nhân dân và các chuyên gia, nhà khoa học về vai trò của môn Lịch sử trong Chương trình giáo dục phổ thông, Quốc hội khẳng định quan điểm "Tiếp tục giữ môn học Lịch sử trong chương trình, sách giáo khoa mới".
Việc thiết kế nội dung tích hợp ở các môn học cấp trung học cơ sở chưa hợp lý, chưa bảo đảm tính liên môn, một số bài học chỉ là sự kết hợp cơ học nội dung các môn học riêng lẻ trước đây. Việc thiết kế môn Khoa học tự nhiên, Lịch sử và Địa lý ở trung học cơ sở bộc lộ một số bất cập trong bố trí giáo viên giảng dạy, kiểm tra, đánh giá kết quả học tập; ảnh hưởng tới chất lượng giáo dục và mục tiêu phân luồng sau trung học cơ sở.
Việc xây dựng và thực hiện giảng dạy theo các tổ hợp ở cấp trung học phổ thông chưa thực sự đáp ứng yêu cầu định hướng nghề nghiệp và nhu cầu của học sinh (nhiều trường chỉ xây dựng được 2 - 3 tổ hợp môn học). Việc tổ chức các môn học mới (Mỹ thuật, Âm nhạc,…), hoạt động giáo dục chưa đáp ứng đầy đủ mục tiêu, yêu cầu đặt ra.
Nội dung chương trình và môn học giáo dục địa phương của từng lớp học, cấp học chưa có quy định cụ thể để thống nhất thực hiện trong cả nước.
Vai trò chủ động của học sinh được phát huy
Về đổi mới phương pháp giáo dục, Đoàn giám sát cho rằng, việc đổi mới phương pháp giáo dục thời gian qua được Bộ Giáo dục và Đào tạo tập trung chỉ đạo triển khai, áp dụng những mô hình giáo dục và phương pháp giáo dục mới vào thực tiễn.
Nhiều địa phương đã quan tâm phát triển, nâng cao năng lực đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý giáo dục, trong đó có nội dung về đổi mới phương pháp giáo dục. Vai trò của người giáo viên chuyển từ vị trí là "người dạy" sang vị trí là người "tổ chức, kiểm tra, định hướng" hoạt động học của học sinh.
Phó Chủ tịch Thường trực Quốc hội Trần Thanh Mẫn điều hành nội dung Phiên họp
Đoàn giám sát cho rằng, việc đổi mới phương pháp giáo dục đã được thực hiện ở tất cả các cơ sở giáo dục; hình thức tổ chức dạy học được đa dạng hóa, ứng dụng công nghệ tiên tiến. Vai trò chủ động của học sinh được phát huy. Giáo viên tự tin, làm chủ lớp học tốt hơn, năng động, tích cực hơn trong từng giờ dạy, thể hiện rõ vai trò người tổ chức, kiểm tra, định hướng.
Tuy nhiên, việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học còn một số bất cập. Việc triển khai đổi mới phương pháp dạy và học ở nhiều cơ sở giáo dục chưa đạt hiệu quả cao do điều kiện về đội ngũ giáo viên, cơ sở vật chất, trang thiết bị chưa bảo đảm, nhất là ở vùng miền núi, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng có điều kiện kinh tế - xã hội đặc biệt khó khăn.
Chất lượng của các khóa tập huấn dành cho giáo viên còn chưa cao, đặc biệt đối với hình thức tập huấn trực tuyến. Đội ngũ giáo viên cốt cán chưa đủ mạnh nên chưa thực sự phát huy được vai trò tiên phong trong đổi mới phương pháp dạy học tại các cơ sở giáo dục.
Về đổi mới phương pháp đánh giá chất lượng giáo dục, Đoàn giám sát cho rằng, kết quả giám sát tại các địa phương cho thấy sự quyết tâm của các cơ sở giáo dục và đội ngũ nhà giáo trong đổi mới phương pháp đánh giá chất lượng giáo dục, bảo đảm tính đồng bộ, dần vào nền nếp, tạo hiệu ứng tốt. Việc tổ chức thi, kiểm tra đã được chuyển dần từ đánh giá kiến thức sang đánh giá năng lực, phẩm chất của người học; đo lường được sự tiến bộ của học sinh trong quá trình học tập và mức độ đáp ứng yêu cầu cần đạt của các môn học, hoạt động giáo dục, bảo đảm độ tin cậy, công bằng, khách quan.
Từ năm 2025, học sinh sẽ thi tốt nghiệp trung học phổ thông theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018.
Tuy nhiên, việc đổi mới phương pháp thi, kiểm tra, đánh giá có một số bất cập, hạn chế. Việc đổi mới thi, kiểm tra, đánh giá chất lượng giáo dục chưa theo kịp yêu cầu của Chương trình giáo dục phổ thông mới.
Một bộ phận cán bộ quản lý giáo dục, giáo viên và học sinh nhận thức chưa đầy đủ về đổi mới thi, kiểm tra, đánh giá; năng lực áp dụng các kỹ thuật và phương pháp đánh giá mới còn hạn chế; chưa có đội ngũ chuyên nghiệp về hoạt động đánh giá chất lượng giáo dục.
Hình thức thi trắc nghiệm chưa nhận được sự đồng thuận của các chuyên gia, nhà khoa học, nhất là với môn Toán; chất lượng đề thi chưa giúp chọn được học sinh có năng lực; điểm thi có thể chưa phản ánh đúng năng lực thực chất của thí sinh; nặng về kiểm tra kiến thức thay vì định hướng hỗ trợ phát triển phẩm chất và năng lực học sinh.
Nhiều tồn tại, hạn chế trong đổi mới sách giáo khoa giáo dục phổ thông
Về đổi mới sách giáo khoa giáo dục phổ thông, Đoàn giám sát đánh giá, hệ thống sách giáo khoa, tài liệu giáo dục được tổ chức biên soạn, thẩm định, phê duyệt, in và phát hành cơ bản theo đúng tiến độ đáp ứng nhu cầu dạy và học. Nội dung sách giáo khoa bám sát yêu cầu cần đạt của Chương trình giáo dục phổ thông mới, phù hợp yêu cầu phát triển năng lực, phẩm chất của học sinh. Việc biên soạn sách giáo khoa đã huy động được đông đảo các chuyên gia, nhà khoa học, nhà giáo có trình độ, uy tín, kinh nghiệm.
Từ năm 2020 đến năm 2022, đã có 381 đầu sách giáo khoa mới được xuất bản; 194 triệu bản sách giáo khoa mới được Nhà Xuất bản Giáo dục Việt Nam và Công ty Cổ phần đầu tư xuất bản – thiết bị giáo dục Việt Nam VEPIC phát hành.
Bên cạnh đó, Đoàn giám sát chỉ ra còn một số tồn tại, hạn chế. Việc biên soạn sách giáo khoa theo Chương trình giáo dục phổ thông 2018 còn nhiều lúng túng. Việc Bộ Giáo dục và Đào tạo không tổ chức biên soạn được 1 bộ sách giáo khoa của Nhà nước, hoàn toàn phụ thuộc vào xã hội hóa biên soạn sách giáo khoa là chưa phù hợp với chủ trương, quan điểm của Đảng, Nhà nước; chưa thực hiện đầy đủ trách nhiệm Nhà nước trong triển khai Chương trình giáo dục phổ thông 2018 nhất là quản lý, cập nhật, chỉnh sửa, phát triển chương trình, nội dung giáo dục phổ thông, sách giáo khoa; quản lý các rủi ro trong trường hợp không có sách giáo khoa hoặc sách giáo khoa không bảo đảm chất lượng, yêu cầu; quản lý, điều tiết giá sách giáo khoa.
Việc thực hiện các chính sách xã hội như biên soạn sách chữ nổi cho người khiếm thị, sách giáo khoa tiếng dân tộc thiểu số, cung cấp sách giáo khoa cho học sinh các trường thuộc vùng dân tộc thiểu số, miền núi, hải đảo.
Tiến độ biên soạn, thẩm định, in, phát hành tài liệu giáo dục địa phương còn chậm, ảnh hưởng đến chất lượng dạy học. Công tác thực nghiệm sách giáo khoa chưa được coi trọng đúng mức, chưa bảo đảm cả chiều rộng và chiều sâu.
Việc thẩm định đối với một số sách giáo khoa chưa chặt chẽ dẫn tới chất lượng một số sách giáo khoa chưa bảo đảm, nhất là sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 1, Khoa học tự nhiên lớp 6, Lịch sử lớp 11.
Việc tổ chức tập huấn sử dụng và nghiên cứu, lựa chọn sách giáo khoa ở cơ sở giáo dục còn hình thức; việc cung ứng, phát hành sách giáo khoa còn nhiều bất cập, qua nhiều khâu trung gian, chi phí phát hành (chiết khấu) sách giáo khoa cao, không hợp lý; giá bộ sách giáo khoa mới cao hơn từ 2-4 lần so với bộ sách giáo khoa cũ. Tình trạng sách lậu, sách giáo khoa giả diễn ra phức tạp.
Kiến nghị giao Bộ GD&ĐT chuẩn bị nội dung một bộ sách giáo khoa của Nhà nước
Từ những kết quả giám sát nêu trên, Đoàn giám sát kiến nghị Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội nghiên cứu bổ sung, sửa đổi Luật Giáo dục; xây dựng Luật điều chỉnh về Nhà giáo; bổ sung, sửa đổi pháp luật liên quan (như Luật Ngân sách nhà nước, Luật Đầu tư, Luật Đất đai, Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công tư, các luật về thuế…).
Ủy ban Thường vụ Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, các Đoàn đại biểu Quốc hội tiếp tục tăng cường giám sát việc triển khai thực hiện đổi mới chương trình giáo dục phổ thông; giám sát việc triển khai thực hiện nhiệm vụ về giáo dục trong các chương trình mục tiêu quốc gia. Xem xét chuyển cơ quan chức năng thanh tra toàn diện việc xác định, sử dụng chi phí phát hành (chiết khấu) sách giáo khoa theo Chương trình giáo dục phổ thông mới.
Đoàn giám sát kiến nghị Chính phủ ban hành Chỉ thị của Thủ tướng Chính phủ về tiếp tục đẩy mạnh đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục phổ thông. Khẩn trương ban hành các chiến lược, quy hoạch thời kỳ 2021-2030 về phát triển giáo dục, đào tạo và các quy hoạch khác có liên quan trước ngày 31 tháng 12 năm 2024.
Chỉ đạo nghiên cứu, trình Quốc hội tại Kỳ họp thứ 6, Quốc hội khóa XV xem xét, quyết định chủ trương về việc giao Bộ Giáo dục và Đào tạo chuẩn bị nội dung một bộ sách giáo khoa của Nhà nước, đồng thời khuyến khích các tổ chức, cá nhân tham gia biên soạn sách giáo khoa.
Đoàn giám sát đề nghị Bộ Giáo dục và Đào tạo rà soát, khẩn trương ban hành hoặc tham mưu cấp thẩm quyền ban hành những văn bản còn thiếu, nhất là các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật Giáo dục 2019. Tiếp tục chỉ đạo nghiên cứu, hoàn thiện, phát triển Chương trình giáo dục phổ thông 2018 phù hợp với mục tiêu, yêu cầu đặt ra. Khẩn trương hoàn thành việc biên soạn sách giáo khoa điện tử, sách giáo tiếng dân tộc thiểu số, thử nghiệm và sử dụng sách chữ nổi cho người khiếm thị.
Hoàn thiện danh mục vị trí việc làm, xây dựng bản mô tả công việc và khung năng lực của vị trí việc làm đối với ngành giáo dục. Nghiên cứu, ban hành Đề án đổi mới căn bản hình thức và phương pháp thi, kiểm tra và kiểm định, đánh giá chất lượng giáo dục, đào tạo và dạy nghề…
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!