Từ xa xưa để chống chọi với thiên nhiên trong sản xuất nông nghiệp và bảo vệ mùa màng, người Việt đã cố kết với nhau theo họ tộc. Dần dà, họ tộc trở thành một đơn vị xã hội quan trọng của làng xã và tạo nên sức mạnh của cả dân tộc trong việc chống trả giặc ngoại xâm và cả sức đề kháng văn hóa đối với những luồng văn hóa ngoại lai. Giờ đây, truyền thống văn hóa thờ cúng dòng họ có thể nói vẫn còn rất phổ biến ở hầu khắp các làng quê Việt.
Nhà thờ tổ dòng họ Vũ tại huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh đã được xây dựng cách đây ngót 300 năm kể từ ngày họ Vũ tới đây định cư vào nửa cuối thế kỷ XVII. Bao đời con cháu nối tiếp thờ tự tổ tiên, ngôi nhà thờ họ giờ trở thành nơi mà con cháu cả dòng họ Vũ trở về sau một năm lao động vất vả vào dịp đầu xuân năm mới để báo cáo lên tổ tiên những gì mình đã làm được và cầu mong sự phù hộ của tiền nhân cho một năm mới làm ăn khấm khá hơn.
‘ Ảnh minh họa
Ông Vũ Văn Lợi - Trưởng tộc dòng họ Vũ, huyện Tiên Du, tỉnh Bắc Ninh cho biết: “Nói chung, con cháu dù có đi đâu về đâu thì cứ đầu xuân năm mới lại tụ tập về đây hết. Mọi việc khen thưởng, khuyến khích học hành đều được tiến hành tại đây. Vì thế mà nhà thờ họ thực sự đóng vai trò rất quan trọng trọng đời sống dòng họ Vũ chúng tôi”.
Ngày xưa dân gian thường nói “Làng nước” có nghĩa là có làng rồi mới có nước, sức mạnh từ những ngôi làng ở khắp các miền quê tạo ra sức mạnh của cả một dân tộc. Mà trong những ngôi làng ấy, các dòng họ đóng vai trò quan trọng. Sự cố kết của các dòng họ tạo ra sự cố kết cộng đồng trong làng, trong nước nói chung. Và việc xây dựng, duy trì những nhà thờ họ như thế chính là yếu tố tiên quyết để những người trong cùng một họ tộc đoàn kết cùng nhớ về nguồn cội chung.
GS. TSKH. Tô Ngọc Thanh phân tích: “Người Việt chúng ta có cái hay ở việc thờ cúng tổ tiên trong gia đình, thờ cúng dòng họ ở trong nhà thờ họ. Khi thờ cúng có nghĩa là đang mời các bậc tổ tiên trong quá khứ trở về với hiện tại. Điều này cũng hàm ý người ta đang sử dụng sức mạnh của cả hiện tại và quá khứ. Và như vậy, rõ ràng cộng đồng ấy, dân tộc ấy không thể thất bại, không thể chùn bước trước bất kỳ một thử thách nào”.
Ở đâu đó người ta đang nói đến những mặt tiêu cực của sự cố kết dòng họ như tình trạng ganh đua xây dựng nhà thờ họ quá lãng phí hay câu chuyện “một người làm quan cả họ được nhờ”... Nhưng tất cả những điều chưa đẹp, chưa hay đó rõ ràng sẽ biến mất theo thời gian mà cái còn lại chính là những giá trị đáng quý và đáng trân trọng nhất đối với truyền thống thờ cúng dòng họ của người Việt. Đó là truyền thống hiếu đễ, uống nước nhớ nguồn, là sự cố kết cộng đồng để tạo ra sức mạnh chung cho từng họ tộc nói riêng và cả dân tộc nói chung.