Tuần qua, Nga lại tạm ngừng hoạt động của đường ống dẫn khí Dòng chảy phương Bắc 1 trong vài ngày để bảo trì. Hiện tại, châu Âu dường như rất nhạy cảm với mỗi thông tin như vậy.
Sự đảm bảo thông suốt những nguồn cung hiện có là rất quan trọng trong khi khu vực này tìm kiếm các nguồn bù đắp và tìm hướng cho bài toán về giá, khi có lẽ chưa bao giờ người ta thấy giá năng lượng, cụ thể là giá khí đốt và giá điện tại khu vực, lại cao như hiện nay.
Châu Âu đang nỗ lực xoay sở với gói nhiều giải pháp, đồng thời với dự báo kể cả sau khi đã đi qua mùa đông năm nay, các thách thức vẫn sẽ chưa dừng lại. Châu Âu đang tính toán những gì, có những kế hoạch gì mới để đối phó với một mùa đông đã đến rất gần và xa hơn thế nữa, khi các đối đầu về chính trị và quân sự vẫn chưa có dấu hiệu dừng lại?
Nỗ lực bước qua mùa đông không lạnh
Hình ảnh rò rỉ dầu ở tuabin của đường ống dẫn khí Dòng chảy phương Bắc 1 mới được tập đoàn năng lượng Gazprom công bố. Với trục trặc này, Gazprom cho rằng, đường ống sẽ không thể vận hành trở lại nếu không được sửa chữa.
Tuy nhiên, theo Siemens, sự cố này không ảnh hưởng tới việc vận hành tuabin và có thể được xử lý ở hiện trường.
Chủ tịch Hội đồng châu Âu Charles Michel (Ảnh: AP)
Ông Charles Michel - Chủ tịch Hội đồng châu Âu - cho rằng: "Động thái của Gazprom không có gì đáng ngạc nhiên. Sử dụng khí đốt làm vũ khí sẽ không thay đổi quyết tâm của EU. Chúng tôi sẽ đẩy nhanh con đường hướng tới sự độc lập về năng lượng".
Gazprom cũng tuyên bố sẽ giảm nguồn cung khí đốt cho tập đoàn năng lượng Engie của Pháp. Trước đó, Nga đã ngừng cung cấp khí đốt hoàn toàn cho các nước như Bulgaria, Đan Mạch, Phần Lan và Ba Lan. Trong bối cảnh đó, các nước EU đã khẩn trương lấp đầy các kho dự trữ, hầu hết các nước đã vượt qua mục tiêu 80%.
Bà Agnès Pannier-Runacher - Bộ trưởng Bộ chuyển đổi năng lượng Pháp - khẳng định: "Chúng tôi đã lấp đầy 92% nguồn dự trữ khí đốt của mình, chúng tôi gần như đạt mục tiêu sớm hơn 2 tháng. Các nước láng giềng châu Âu cũng đang tiến triển tốt. Chúng tôi đã tăng cường và đa dạng hóa nguồn cung cấp khí đốt của mình từ các nước khác".
Nhưng như vậy là chưa đủ, Thủ tướng Bỉ Alexander de Croo từng cảnh báo, châu Âu sẽ phải trải qua giai đoạn khó khăn trong 5 đến 10 năm. Trên thực tế, cuộc khủng hoảng năng lượng ở châu Âu đã khiến giá khí đốt tăng 400% kể từ tháng 8 năm ngoái.
Tại Anh, mỗi hộ gia đình sẽ đối mặt với hóa đơn điện tăng khoảng 80% từ tháng 10 tới. Rất nhiều nước khác tại châu Âu đã và đang rơi vào tình cảnh giống Anh bởi rất ít chính phủ có các chính sách bảo vệ người tiêu dùng trước giá năng lượng tăng.
Ông Stephen Fitzpatrick - Giám đốc điều hành công ty năng lượng Ovo, Anh - cho rằng: "Một cách mà chúng tôi nghĩ có thể thực hiện hiệu quả nhất, đó là khởi động một cơ chế tính giá năng lượng theo bậc, dưới một đơn vị nhất định, hộ gia đình sẽ hưởng mức giá ưu đãi. Trên mức đó, họ phải trả mức giá đầy đủ. Điều này có lợi cho các hộ gia đình có thu nhập thấp, nhưng đồng thời thúc đẩy mọi người tìm cách tiết kiệm năng lượng".
Trong ngắn hạn, châu Âu phải mua khí đốt tự nhiên hóa lỏng trên thị trường giao ngay để giải quyết tình trạng thiếu khí đốt, chủ yếu là từ đối tác châu Á. Trong khi các nước châu Âu ngần ngại ký hợp đồng mua khí đốt tự nhiên hóa lỏng dài hạn do cần đạt mục tiêu cắt giảm sử dụng nhiên liệu hóa thạch, các nước cung cấp khí đốt ở xa như Qatar hay Mỹ cần ít nhất hai năm để tăng sản lượng nhằm đáp ứng nhu cầu của châu Âu.
Châu Âu ứng phó với khủng hoảng giá điện tăng
Giá điện tại nhiều nước châu Âu như Pháp, Đức đã tăng 10 lần so với cùng kỳ năm ngoái, tác động tiêu cực đến giá của tất cả các mặt hàng, đẩy lạm phát tăng chưa có hồi kết.
Ngày 30/8, Pháp cảnh báo có thể phải cắt điện sinh hoạt trong 2 giờ đồng hồ vào mùa đông do tình trạng thiếu hụt năng lượng. Thụy Điển ngày 2/9 kêu gọi tách khí đốt khỏi hệ thống định giá điện, giúp giá điện ở miền Nam Thụy Điển giảm một nửa. Còn Tây Ban Nha hôm 1/9 cho biết sẽ giảm thuế giá trị gia tăng với khí đốt từ 21% xuống 5%, từ tháng 10 đến tháng 12 năm nay và có thể áp dụng biện pháp này trong năm tới khi giá năng lượng còn cao. Bỉ đã quyết định duy trì thuế xã hội và thuế giá trị gia tăng ở mức 6% với điện và khí đốt đến cuối tháng 3, xem xét sử dụng thuế thu được từ các công ty sản xuất điện để hỗ trợ các hộ gia đình trung lưu, không được hưởng lợi từ thuế xã hội, thanh toán các hóa đơn năng lượng.
Châu Âu đã bắt đầu tính toán nhiều giải pháp về mặt thị trường để làm cách nào đó đưa giá điện và giá khí đốt vào tầm kiểm soát. Cải cách thị trường điện hay áp giá trần đã là những bước đi được tính đến.
Ông Robert Habeck - Bộ trưởng Kinh tế Đức - cho rằng: "Đây chính là hậu quả của việc phụ thuộc vào nguồn khí đốt rẻ của Nga. Và giờ chúng ta đang phải trả giả. Một thực tế cay đắng".
Đường ống tại nhà máy lưu trữ khí đốt Reckrod gần Eiterfeld gần Eiterfeld, miền Trung nước Đức (Ảnh: AP)
Nhiều đề xuất đã được đưa ra, trong đó có thiết lập giá trần năng lượng. Cách này được cho là sẽ giúp giảm hóa đơn năng lượng 770 Euro mỗi năm cho mỗi gia đình.
Chính phủ một số thành viên EU như Đức, Áo, Bỉ gần đây kêu gọi cải cách cơ chế định giá trên thị trường năng lượng châu Âu, tách biệt thị trường khí đốt và điện. Do hầu hết các nước EU vẫn phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch để đáp ứng nhu cầu năng lượng, giá điện thường được thiết lập theo giá khí đốt. Hệ thống này không phản ánh được chi phí thấp của năng lượng tái tạo hay hạt nhân. Tây Ban Nha, Hy Lạp, Italy, Pháp và Bồ Đào Nha ủng hộ tách giá khí đốt khỏi các nguồn năng lượng khác rẻ hơn.
Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen (Ảnh: AP)
Bà Ursula von der Leyen - Chủ tịch Ủy ban châu Âu - cho biết: "Chúng ta đang thấy hậu quả của giá khí đốt cao cắt cổ. Cần phải tách giá khí đốt với giá điện. Và chúng ta cũng phải đảm bảo rằng, trong trường hợp năng lượng tái tạo được sản xuất với chi phí rẻ hơn nhiều thì cần tính toán để người tiêu dùng cũng hưởng lợi từ nguồn năng lượng này".
Một số nước đang kêu gọi xem xét lại luật môi trường, từng buộc nhiều nhà máy điện hạt nhân đóng cửa và yêu cầu cắt giảm sử dụng nhiên liệu hóa thạch như dầu, than đá.
Khi mà chưa có một phương án chung của châu Âu thì mỗi nước đang tự hành động. Như Pháp sẽ tái khởi động khẩn cấp các lò phản ứng hạt nhân đã đóng cửa để tránh tình trạng thiếu điện trong mùa Đông.
Thủ tướng Pháp Elisabeth Borne cho rằng: "Chỉ có một cách đó là giảm tiêu thụ năng lượng. Nếu không có thể xảy ra tình trạng điện đột ngột, gây hậu quả nghiêm trọng về kinh tế và xã hội. Ưu tiên hàng đầu của chúng tôi là dừng mọi hoạt động tiêu thụ năng lượng không thiết yếu ngay bây giờ".
Trong những tuần gần đây, các nước EU liên tục công bố nhiều chiến dịch tiết kiệm năng lượng, khuyến khích người dân giảm tiêu thụ điện. Đức thông báo nhiệt độ trong văn phòng hành chính công mùa đông sẽ giới hạn ở mức 19 độ C còn nước nóng sẽ bị tắt. Áo tuyên bố sẽ hạn chế việc chiếu sáng các trục đường chính của thủ đô trong các dịp lễ cuối năm và năm mới 2023. Nhưng đây cũng chỉ là giải pháp mang tính tình thế.
Hệ lụy từ sự khan hiếm
Về mặt kinh tế, khủng hoảng năng lượng đe doạ mọi lĩnh vực kinh tế.Việc giá năng lượng tăng cao cũng là nguyên nhân lớn nhất đẩy lạm phát tại các nước châu Âu lên mức cao nhất trong 3 - 4 thập kỷ qua. Lạm phát khiến chi phí sinh hoạt gia tăng, sức mua giảm sút nên hệ luỵ trực tiếp là chất lượng sống của người dân châu Âu suy giảm. Thậm chí đối với nhiều hộ gia đình nghèo tại châu Âu, khủng hoảng năng lượng hiện nay là mối đe doạ sống còn.
Mùa đông này ánh sáng điện liệu có chiếu trên đất nước Thuỵ Sĩ, một trong những quốc gia giàu nhất thế giới? Câu hỏi này đang làm đau đầu đối với người dân vốn quen với cuộc sống vô lo.
Bà Simonetta Sommaruga - Bộ trưởng Năng lượng Thuỵ Sĩ - cho biết: "Hôm nay, hội đồng liên bang quyết định rằng, Thuỵ Sĩ phải đặt ra mục tiêu tiết kiệm tự nguyện 15% khí gas trong những tháng mùa đông. Lý do chúng ta làm điều này là do chúng ta phụ thuộc hoàn toàn vào khí gas nhập khẩu".
Không chỉ riêng Thuỵ Sĩ, cuộc xung đột tại Ukraine đã để lộ những điểm yếu trong hệ thống năng lượng của các quốc gia châu Âu. Bắt đầu từ tháng 10 tới, một loạt các nước châu Âu như Đức, Anh sẽ tăng phí tiêu thụ cho việc sử dụng khí đốt và điện.
Bà Diane Skidmore, một người dân Anh, chia sẻ: "Một vài năm trước, hoá đơn điện gas của tôi khoảng 25 Bảng/tháng. Giờ thì mọi thứ đều tăng lên. Năm ngoái tôi đã phải trả 45 Bảng/tháng, mặc dù giá chưa tăng gấp đôi nhưng thế đã quá cao rồi. Còn bây giờ thì tôi phải trả 65 Bảng/tháng, tôi thực sự sốc vì giá đã hơn gấp đôi rồi. Mọi thứ ngày càng đắt đỏ".
Hóa đơn tiền điện tăng cao, chi phí sinh hoạt tăng phi mã và một mùa đông phải lựa chọn giữa "ăn uống hoặc sưởi ấm" đang là thực tế mà người dân châu Âu phải đối mặt.
Bà Rebecca McDonald - Nhà kinh tế trưởng của Quỹ Joseph Rowntree - cho rằng: "Sự sụt giảm mức sống với quy mô lớn như thế này là điều chưa từng thấy trong hàng thập kỷ. Đây thực sự là một hồi chuông báo động và cần sự can thiệp mạnh mẽ từ các chính sách quốc gia nhằm chấm dứt thảm hoả kinh tế đối với các gia đình có thu nhập thấp".
Giảm nguồn cung khí đốt từ Nga, châu Âu liền tức tốc tìm kiếm các nguồn thay thế tạm thời. Tuy nhiên, hành động "gom hàng" của châu Âu đã kéo theo cuộc chạy đua giá khí đốt trên toàn cầu. Ngoài châu Âu những khách hàng châu Á cũng đã gia tăng lượng nhập khẩu trong những tháng vừa qua và một cuộc đua không lành mạnh đã diễn ra. Ước tính giá khí đốt nhập khẩu toàn cầu đã tăng hơn 60% trong 3 tháng qua, đe dọa tới đà phục hồi kinh tế thế giới.
Trước mắt sự chú ý đang được dồn vào Hội nghị Bộ trưởng năng lượng châu Âu dự kiến diễn ra ngày 9/9 tới, với các giải pháp được tính đến gồm áp trần giá khí đốt được sử dụng để sản xuất điện hay cải cách lại thị trường điện. Ví dụ từ việc G7 vừa áp trần giá dầu từ Nga cho thấy, các phản ứng nhận lại là không ít khó khăn và hiệu quả lên thị trường thì cần thời gian mới biết tới đâu.
Theo các nhà phân tích dự báo, châu Âu sẽ cần thêm nhiều cuộc họp đột xuất, bất thường như phiên họp 9/9 tới để tính toán các giải pháp đồng bộ. Mùa đông đang đến và thách thức mới chỉ bắt đầu.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!