Thực trạng ngành khai thác cá ngừ ở Việt Nam
Nghề khai thác cá ngừ đại dương được du nhập vào Việt Nam từ năm 1994. Sau 20 năm, số tàu đánh bắt cá ngừ đã lên tới 3.500 chiếc, chiếm 14% tàu cá xa bờ, giải quyết việc làm cho khoảng 35.000 ngư dân.
Những năm gần đây, các chuyến tàu đầy ắp cá cập cảng Phú Yên - một trong những trung tâm cá ngừ lớn nhất Việt Nam – lại không đồng nghĩa với thu nhập của ngư dân tăng lên bởi lúc này, thu nhập của ngư dân còn phụ thuộc vào việc xếp loại cá ngừ của thương lái. Giá cá ngừ đại dương loại I – loại đủ tiêu chuẩn xuất khẩu nguyên con (Sashimi) - được thu mua với giá 140.000 đồng/kg, nếu là loại II thì giá giảm gần một nửa, chỉ còn 80.000 đồng/kg và còn lại giá chỉ trên dưới 40.000 đồng/kg. Điều đáng nói là rất ít sản lượng được xếp vào loại I.
Một chuyến đi biển trung bình kéo dài 20 ngày, chi phí lên tới 200 triệu đồng. Ngư dân ước tính với mức giá rẻ như hiện nay, mỗi tấn cá thua lỗ 50 triệu đồng như thế tạo ra nghịch lý, sản lượng càng cao, thua lỗ càng nhiều. Nghịch lý này còn xảy ra ở nhiều làng câu cá ngừ đại dương ở Phú Yên, Bình Định, Khánh Hòa.
‘ Ngư dân Việt Nam đánh bắt cá ngừ đại dương.
Hiệp hội cá ngừ Việt Nam lí giải, giá cá ngừ đang ngày càng giảm bởi từ năm 2011, nghề câu tay kết hợp với ánh sáng phát triển đã tạo nên năng suất vượt trội. Năm 2013, tính riêng cá ngừ vây vàng, sản lượng đã lên tới xấp xỉ 16.000 tấn, gấp 1,5 lần tổng sản lượng của năm 2012. Tuy nhiên, hình thức câu tay kết hợp ánh sáng lại khiến chất lượng cá giảm. Sản lượng cá ngừ đạt tiêu chuẩn Sashimi chỉ chiếm khoảng 5%. Không những thế, các doanh nghiệp Việt Nam ở vùng duyên hải miền Trung phải nhập khẩu 10.000 tấn nguyên liệu về chế biến.
Việc nâng cao chuỗi giá trị cá ngừ cần được đặt ra từ điều tra nghiên cứu, đánh giá nguồn lợi, đầu tư nâng cấp đội tàu, tổ chức thu mua, cho tới thị trường xuất khẩu.
Hướng đi nào giúp cá ngừ đại dương trở thành mặt hàng xuất khẩu chủ lực?
Hiện, kim ngạch xuất khẩu của cá ngừ đại dương xếp thứ ba với 526 triệu USD năm 2013, chỉ sau tôm và cá tra. Trong khi tôm và cá tra là các sản phẩm nuôi trồng và đã phát triển tới ngưỡng thì cá ngừ đại dương là sản phẩm 100% đánh bắt tự nhiên. Việt Nam mới chỉ khai thác được một phần rất nhỏ ở mặt hàng cá ngừ đại dương.
Theo ông Nguyễn Việt Nghĩa, Phó Viện trưởng Viện nghiên cứu thủy sản, ở vùng biển Việt Nam có hai loại cá ngừ đại dương là cá ngừ vây vàng và cá ngừ mắt to. Theo điều tra đánh giá nguồn lực hải sản, trữ lượng khai thác vào khoảng 80.000 tấn, trong đó 75% là cá ngừ vây vàng. Con số này mới chỉ tính trên ngư trường khai thác của Việt Nam, chưa tính đến ngư trường quốc tế mà Việt Nam có thể khai thác. Vì thế, tiềm năng khai thác cá ngừ đại dương là rất lớn và đây sẽ là mặt hàng chủ lực trong tương lai không xa.
Cá ngừ đại dương là loài di cư xa, tốc độ di chuyển nhanh, nằm ở độ sâu lớn nên để khai thác được cá ngừ đại dương, cần phải có trình độ khoa học công nghệ nhất định mới có thể khai thác hiệu quả. Ở Việt Nam, bà con chuẩn bị tàu thuyền, ngư lưới cụ còn hạn chế. Cùng với đó, công tác dự báo ngư trường để hỗ trợ cho ngư dân chưa mang lại nhiều hiệu quả. Điều này lí giải vì sao trữ lượng cá ngừ đại dương của Việt Nam rất lớn nên việc sản lượng khai thác của chúng ta còn nhiều hạn chế.
Để ngành cá ngừ Việt Nam đạt sản lượng và trữ lượng như mong muốn, ngư dân cần nâng cấp tàu thuyền, ngư cụ cũng như áp dụng phương pháp đánh bắt mới hiệu quả hơn, đặc biệt là thời điểm thu câu. Cùng với đó, vấn đề bảo quản, đông lạnh sau khi khai thác cũng là vấn đề lưu tâm. Cần có sự kết hợp chặt chẽ giữa người khai thác và người thu hoạch sau đánh bắt.
Những vướng mắc của ngư dân phần nào được tháo gỡ trong chương trình Đối thoại chính sách “Tổ chức sản xuất cá ngừ theo chuỗi giá trị” do Đài THVN phối hợp với Tổng cục Thủy sản tổ chức tại TP Tuy Hòa, tỉnh Phú Yên. Mời quý độc giả theo dõi chi tiết qua video dưới đây: