Theo thống kê của Bảo hiểm Xã hội (BHXH) Việt Nam, tình trạng nợ đóng BHXH diễn ra ở mọi loại hình doanh nghiệp, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của người lao động. Đặc biệt, số tiền nợ khó thu hồi tại các doanh nghiệp phá sản, giải thể, ngừng hoạt động hoặc chủ bỏ trốn đã lên đến 4.000 tỷ đồng, khiến hơn 213.400 người bị "treo" quyền lợi.
Nhiều lao động đang rơi vào cảnh khốn đốn vì không được giải quyết các chế độ ốm đau, thai sản, hưu trí... do doanh nghiệp trốn đóng hoặc nợ đóng BHXH. Đáng chú ý là Công ty Cổ phần Dệt 19-5 Hà Nội chi nhánh Hà Nam vẫn tiếp tục chây ì với số tiền nợ BHXH lên tới hơn 14 tỷ đồng, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của 277 người lao động. Mặc dù đã có chỉ đạo của UBND tỉnh Hà Nam và lộ trình trả nợ BHXH rõ ràng, nhưng công ty này vẫn không thực hiện.
Chị Trịnh Thị Huyên ở huyện Phú Xuyên, Hà Nội, đã bị nợ 9 tháng lương và 4 năm đóng BHXH. Chị Huyên chia sẻ: "Tôi khổ lắm, mỗi ngày tôi đều mong công ty trả nợ tiền lương và BHXH để có thể chữa bệnh."
Anh Dương Đức Thụy, công nhân của Công ty Cổ phần Dệt 19-5 Hà Nội chi nhánh Hà Nam, đã làm việc từ năm 2012 đến nay. Gia đình anh với 4 người phải sống trong một phòng trọ chỉ hơn 20m². Cuộc sống của cả nhà chỉ dựa vào thu nhập đi làm thời vụ hàng ngày của anh. Anh Thụy mong muốn tìm nơi làm việc mới để đóng nối bảo hiểm nhưng công ty cũ thua lỗ không thể chốt sổ BHXH cho anh và nhiều lao động khác.
Tại Công ty TNHH HUE VINA, huyện Hải Hậu, Nam Định, hơn 100 công nhân không chỉ mất việc làm mà còn bị nợ lương và nợ BHXH. Chủ doanh nghiệp đã bỏ về nước, còn nợ đọng khoảng 7,8 tỷ đồng tiền bảo hiểm và hơn 1,5 tỷ đồng tiền lương của người lao động. Chị Vũ Thị Thắm cho biết: "Công ty nợ lương, nợ BHXH đến thời điểm này chúng tôi thậm chí còn không được thanh toán tiền ốm đau, thai sản."
Dù đã ban hành nhiều chế tài, nhưng việc xử lý tình trạng nợ BHXH vẫn chưa thực sự hiệu quả, đặc biệt là đối với việc xử lý tài sản và công nợ của những doanh nghiệp phá sản, giải thể hoặc chủ bỏ trốn. Hậu quả là người lao động chịu nhiều thiệt thòi và khó khăn trong cuộc sống.
Việc nợ đóng BHXH đang là vấn đề nhức nhối, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của người lao động. Cần có những biện pháp mạnh mẽ và quyết liệt hơn từ các cơ quan chức năng để bảo vệ quyền lợi chính đáng của người lao động và ngăn chặn tình trạng doanh nghiệp trốn đóng BHXH.
Khó khăn trong xử lý nợ bảo hiểm xã hội
Mặc dù các ngành chức năng đã triển khai nhiều giải pháp nhằm thu hồi và xử lý nợ đọng bảo hiểm xã hội (BHXH), nhiều doanh nghiệp vẫn trốn tránh hoặc cố tình trì hoãn nghĩa vụ đóng BHXH. Thậm chí, có doanh nghiệp còn thành lập pháp nhân mới, trong khi các khoản bảo hiểm xã hội cũ vẫn bị "treo".
Công ty CP Sản xuất Sunflowers, Mê Linh, Hà Nội: Trong 2 năm đóng cửa vì dịch bệnh, Công ty CP Sản xuất Sunflowers gặp nhiều khó khăn. Sản xuất bị đứt đoạn do thiếu nguồn cung nguyên liệu, doanh thu giảm sâu, dẫn đến tình trạng nợ BHXH kéo dài. Một bộ phận dây chuyền sản xuất, máy móc tại đây đã bị ngân hàng thu hồi và chuyển cho doanh nghiệp khác.
Ông Nguyễn Chí Nghĩa, đại diện Công ty CP Sản xuất Sunflowers, cho biết: "Công ty cũng khó khăn nên dẫn đến nợ BHXH, hiện đang tách từng phần để đóng cho những trường hợp cần thiết." Tuy nhiên, doanh nghiệp đã chuyển sang chủ mới, thành lập pháp nhân mới, và một số công nhân chuyển sang làm ở doanh nghiệp mới, nhưng các khoản bảo hiểm xã hội cũ vẫn bị treo.
Anh Lô Văn Thiết, công nhân Công ty CP Sản xuất Sunflowers, chia sẻ: "Tôi mong công ty vượt qua khó khăn để người lao động được hưởng quyền lợi về BHXH".
Nhiều doanh nghiệp nhà nước chuyển sang cổ phần được khoanh nợ để thành lập pháp nhân mới, trên nguyên tắc họ không phải trả các món nợ BHXH với người lao động. Điều này làm tăng thêm khó khăn cho việc giải quyết nợ BHXH.
Dự thảo Luật BHXH sửa đổi: Dự thảo đã bổ sung cơ chế đặc thù bảo vệ người lao động trong trường hợp doanh nghiệp không còn khả năng đóng BHXH như phá sản, giải thể, bỏ trốn. Theo đó, người lao động có thể tự nộp số tiền chậm đóng, trốn đóng BHXH để đủ điều kiện hưởng hưu trí, nhưng đề xuất này đã bị rút lại.
Ông Phạm Minh Huân, nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, nhấn mạnh: "Bản thân người lao động hàng tháng vẫn đóng BHXH, khi nợ BHXH thì người lao động đã khó khăn, nên không thể dồn thêm gánh nặng cho họ. Cần có quyết định sớm về việc này".
Một số đại biểu Quốc hội đã đề xuất dùng nguồn quỹ dự phòng hoặc trích từ lãi suất tiền gửi của Quỹ BHXH để đóng bù cho người lao động bị ảnh hưởng quyền BHXH.
Đại biểu Chu Thị Hồng Thái (Lạng Sơn) cho biết: "Theo tôi, nếu các doanh nghiệp đã chậm đóng, trốn đóng BHXH và không quay trở lại thị trường nữa, người lao động rất thiệt thòi. Nhà nước có thể hỗ trợ phần này, tuy nhiên cần xem xét vào nguồn lực của Nhà nước và Quỹ BHXH để đóng cho người lao động khi họ bị doanh nghiệp nợ"
Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cũng đã đề xuất dùng số tiền lãi đầu tư của quỹ BHXH để giải quyết cho người lao động bị chậm đóng, nợ đóng trong trường hợp doanh nghiệp phá sản, giải thể, bỏ trốn.
Nợ bảo hiểm xã hội: Thực trạng và giải pháp
Khi các doanh nghiệp giải thể hoặc phá sản, chắc chắn sẽ để lại những khoản nợ như nợ thuế, nợ bảo hiểm xã hội (BHXH), nợ lương… Đây là điều không tránh khỏi. Tuy nhiên, nhiệm vụ của các cơ quan quản lý nhà nước là tìm giải pháp để giải quyết chế độ, từ đó chấm dứt tình trạng nợ BHXH, đảm bảo quyền lợi cho người lao động.
Nhiều doanh nghiệp khi phá sản hoặc giải thể không chỉ để lại các khoản nợ BHXH mà còn nợ lương, nợ thuế. Số nợ này không thể đòi được nhưng vẫn bị treo nợ và tính lãi, khiến số nợ tăng lên mỗi năm. Điều này ảnh hưởng nghiêm trọng đến quyền lợi của người lao động. Nếu người lao động tự đóng bù vào phần còn thiếu, họ phải gánh luôn cả phần lãi mà doanh nghiệp chưa đóng. Nếu sử dụng ngân sách hoặc quỹ đầu tư của BHXH để bù đắp thì hiện nay chưa có điều luật nào quy định về việc này.
Ông Bùi Sỹ Lợi, nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Các vấn đề xã hội của Quốc hội, cho rằng cần có giải pháp cụ thể để giải quyết vấn đề này.
Tại nhiều doanh nghiệp, như Tổng công ty Xây dựng, nhiều người đã đến tuổi về hưu nhưng vẫn chưa được giải quyết nợ BHXH để hưởng chế độ. Đây là vấn đề cần được xem xét để đưa những khoản nợ này ra khỏi bảng cân đối tài chính của bảo hiểm vì cơ bản không còn nơi để đòi.
PGS. TS Bùi Thị Lan Hương, nguyên Viện trưởng Viện Khoa học, Lao động và Xã hội, nhấn mạnh sự cần thiết của việc đưa ra giải pháp xử lý triệt để các khoản nợ BHXH để bảo vệ quyền lợi người lao động.
Để giải quyết tình trạng nợ BHXH, các cơ quan chức năng cần thực hiện một số giải pháp sau:
Xử lý tài sản doanh nghiệp phá sản: Các cơ quan chức năng cần rà soát và xử lý tài sản của các doanh nghiệp phá sản hoặc giải thể để thu hồi nợ BHXH.
Cơ chế bảo vệ lao động: Dự thảo Luật BHXH sửa đổi cần bổ sung cơ chế đặc thù để bảo vệ người lao động trong trường hợp doanh nghiệp không còn khả năng đóng BHXH. Theo đó, người lao động có thể tự nộp số tiền chậm đóng, trốn đóng BHXH để đủ điều kiện hưởng hưu trí.
Sử dụng nguồn quỹ dự phòng: Một số đại biểu Quốc hội đề xuất sử dụng nguồn quỹ dự phòng hoặc trích từ lãi suất tiền gửi của Quỹ BHXH để đóng bù cho người lao động bị ảnh hưởng quyền BHXH.
Ông Phạm Minh Huân, nguyên Thứ trưởng Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, cho biết: "Cần có quyết định sớm về việc này để tránh dồn thêm gánh nặng cho người lao động khi nợ BHXH".
Đại biểu Chu Thị Hồng Thái (Lạng Sơn) cũng đồng tình với phương án Nhà nước hỗ trợ phần này, mặc dù cần xem xét vào nguồn lực của Nhà nước và Quỹ BHXH.
Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội cũng đề xuất sử dụng số tiền lãi đầu tư của quỹ BHXH để giải quyết cho người lao động bị chậm đóng, nợ đóng trong trường hợp doanh nghiệp phá sản, giải thể, bỏ trốn.
Tình trạng nợ BHXH là một vấn đề nghiêm trọng cần có những giải pháp mạnh mẽ và quyết liệt từ các cơ quan chức năng. Việc bảo vệ quyền lợi của người lao động và giải quyết triệt để các khoản nợ BHXH là cần thiết để đảm bảo sự công bằng và ổn định cho người lao động.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!