Thủng động mạch chủ bụng do lao - bệnh hiếm nhưng nguy hiểm

Trường hợp đầu tiên, bệnh nhân N.V.C. (50 tuổi, trú tại Trà Vinh) được chuyển đến trong tình trạng đau bụng dữ dội vùng quanh rốn và hông lưng.

Các bác sĩ phát hiện khối cạnh rốn đập theo nhịp tim, ấn đau. Qua khai thác bệnh sử, bệnh nhân cho biết từng điều trị lao phổi 3 năm trước.

Kết quả siêu âm và chụp CT đa lớp cắt vùng bụng ghi nhận có vết rách thành trái động mạch chủ bụng, đoạn dưới thận, đường kính 9mm khiến máu thoát ra, tạo túi phình lớn, có huyết khối quanh túi phình và quanh động mạch chủ bụng to gần bằng trái banh tennis đang dọa vỡ. Ca phẫu thuật cấp cứu được tiến hành nhanh chóng.

Các bác sĩ bộc lộ khoang sau phúc mạc, xẻ dọc động mạch chủ tiếp cận lỗ thủng, loại bỏ thành mạch bị viêm và thay bằng ống ghép nhân tạo. Kết quả giải phẫu bệnh tại thành mạch và hạch cạnh động mạch chủ khẳng định chẩn đoán của các bác sĩ trước phẫu thuật với tiền căn người bệnh bị lao. Sau 7 ngày điều trị, bệnh nhân được điều trị tiếp tục với phác đồ lao ngoài phổi.

Trường hợp thứ 2 ghi nhận lao mạch máu với các biểu hiện khá tương đồng là bệnh nhân V.T.L (43 tuổi, trú tại Bến Tre) nhập viện vì đau nhiều vùng quanh rốn 10 ngày. Bệnh nhân cũng có tiền sử điều trị lao phổi và lao hạch 6 tháng trước. Đặc biệt, người bệnh có thể trạng gầy yếu, suy kiệt.

Khi tiến hành thăm khám, các bác sĩ sờ thấy khối u cạnh rốn, lệch về phía phải, đập theo nhịp tim. Kết quả siêu âm và MSCT bụng ghi nhận động mạch chủ đoạn nằm dưới động mạch thận có túi phình kích thước hơn quả chanh lớn, túi phình có huyết khối xung quanh. Tương tự trường hợp đầu tiên, bệnh nhân này cũng bị thủng động mạch chủ khiến máu chảy vào khoang sau phúc mạc, tạo khối máu tụ khu trú lâu ngày xơ hoá.

Sau 3 giờ phẫu thuật, nhóm bác sĩ phẫu thuật đã gỡ dính, bóc tách, lấy trọn khối hạch viêm cạnh động mạch chủ, cắt lọc đoạn vách túi phình bị tổn thương do lao. Bệnh nhân được thay đoạn động mạch chủ bị thủng bằng ống ghép nhân tạo Dacron thẳng số 14.

Kết quả giải phẫu bệnh ghi nhận các nang lao điển hình, cho thấy người bệnh mắc viêm lao thành mạch và lao hạch. Sau phẫu thuật 4 ngày, bệnh nhân được tiếp tục điều trị lao theo phác đồ.

Trường hợp lao mạch máu gây thủng động mạch chủ thứ 3 là bệnh nhân Đ.M.T. (64 tuổi, trú tại Cà Mau). Bệnh nhân nhập viện cấp cứu vì ói máu và đi cầu phân đen từng đợt, lượng nhiều không rõ nguyên do.

Trước đó, bệnh nhân đã cụt 2 chân do vết thương chiến tranh, từng trải qua hoại tử vùng tầng sinh môn đã mở bàng quang thoát lưu nước tiểu cách 8 tháng. Bệnh nhân có dấu hiệu mất máu nặng, phải truyền 5 đơn vị máu. Bệnh nhân chưa từng được chẩn đoán lao trước đó.

Trong quá trình phẫu thuật, các bác sĩ phát hiện nhiều huyết khối cũ và mới, vách động mạch bị thủng 2cm, thông vào tá tràng. Các bác sĩ đã bóc tách tá tràng khỏi vách động mạch chủ, khâu lỗ thủng tá tràng. Do động mạch chủ bụng tắc hoàn toàn, không có máu nuôi đến động mạch chậu và tiền sử bệnh nhân đã đoạn 2 chi dưới đến đùi nên ê kíp phẫu thuật quyết định cắt bỏ đoạn động mạch bị viêm dính vào tá tràng.

Kết quả giải phẫu bệnh mẫu mô tá tràng và thành động mạch cho thấy tổn thương điển hình do lao gây ra. Hậu phẫu, bệnh nhân ổn định và được sử dụng thuốc lao theo phác đồ.

Hiện nay, cả 3 người bệnh đang đáp ứng điều trị lao và thể trạng cải thiện tốt. Siêu âm kiểm tra cho thấy ống ghép Dacron hoạt động tốt, không tụ dịch xung quanh.

Theo các bác sĩ, lao vách mạch máu dẫn tới phình động mạch chủ, thủng vỡ động mạch chủ là bệnh hiếm gặp. Một báo cáo hồi cứu trên thế giới từ năm 2008 - 2017 của tác giả Manika ghi nhận 28 trường hợp, gồm 18 nam và 10 nữ từ 16 - 84 tuổi. Trong đó, 7 bệnh nhân có tiền sử điều trị lao phổi.

Bệnh thường xuất phát từ lao phổi lan ra cấu trúc xung quanh động mạch chủ, gây lao hạch, lao màng ngoài tim, mủ màng phổi, lao cột sống hoặc lao cạnh cột sống. Sau đó, trực khuẩn lao có thể xâm nhập vào thành động mạch. Con đường thứ 2 ít gặp hơn là lan truyền qua đường máu, trực khuẩn lao di chuyển trong máu và đóng ở mảng xơ vữa của thành mạch gây các tổn thương dạng viêm ở thành động mạch chủ, dần phá hủy thành mạch. Tốc độ diễn tiến thay đổi từng bệnh nhân. Khi thủng có thể gây chảy máu ồ ạt hoặc khu trú tạo thành túi phình giả.

Lao mạch máu không có biểu hiện lâm sàng đặc hiệu, diễn tiến âm thầm nên rất nguy hiểm. Y văn ghi nhận tất cả các bệnh nhân sống sau điều trị đều phải phối hợp phẫu thuật và thuốc chống lao. Không có bệnh nhân nào sống nếu chỉ điều trị thuốc lao đơn thuần. Ngược lại, khả năng tái phát cao nếu chỉ phẫu thuật mà không dùng thuốc lao kèm theo. Người bệnh cần được phẫu thuật cấp cứu ngay khi phát hiện thủng mạch máu và điều trị lao ngay sau phẫu thuật theo chỉ định của bác sĩ.

Vì vậy, người bệnh có tiền sử đã và đang điều trị lao, nếu đau bụng kéo dài với khối u vùng bụng hoặc đột ngột mất tri giác do sốc mất máu, cần đến cơ sở chuyên khoa về mạch máu để được thăm khám và cấp cứu kịp thời. Hiện nay, các trường hợp phình giả động mạch chủ phải làm giải phẫu bệnh thành mạch hoặc tìm sự hiện diện vi khuẩn lao. Khi xác định chẩn đoán phình động mạch do lao, cần phẫu thuật cấp cứu dù túi phình nhỏ và phối hợp điều trị thuốc lao theo phác đồ.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!