Ăn ít hơn có sống lâu hơn?

Các chuyên gia lão hóa cho biết, việc hạn chế calo và nhịn ăn gián đoạn đều giúp tăng tuổi thọ ở động vật. Nhưng đó chỉ là các nghiên cứu trên động vật. Họ đã thử nghiệm trên chính bản thân mình với các chế độ ăn kiêng khác nhau, nhưng thực tế lại rất ít các nghiên cứu về tuổi thọ và khó thực hiện vì mất rất nhiều thời gian. Vì vậy, cho tới nay, các nhà khoa học vẫn không chắc chắn liệu ăn ít hơn có thể giúp mọi người sống lâu hơn hay không.

Nếu bạn cho một con chuột thí nghiệm ăn kiêng, cắt giảm lượng calo từ 30 - 40%, thì trung bình nó sẽ sống lâu hơn khoảng 30%. Việc hạn chế calo không quá nhiều đến mức con vật bị suy dinh dưỡng, nhưng phải đủ mạnh để kích hoạt một số thay đổi sinh học quan trọng. Lần đầu tiên các nhà khoa học phát hiện ra hiện tượng này vào những năm 1930 và trong 90 năm qua, hiện tượng này đã được sao chép ở nhiều loài, từ giun đến khỉ. Các nghiên cứu sau đó cũng phát hiện ra rằng: Nhiều loài động vật hạn chế calo ít có khả năng mắc ung thư và các bệnh mãn tính khác liên quan đến lão hóa. 

Sau đây là những gì các nhà khoa học đã tìm hiểu, chủ yếu thông qua các nghiên cứu trên động vật và họ nghĩ điều đó có thể có ý nghĩa đối với con người.

Tại sao cắt giảm calo lại làm tăng tuổi thọ?

Các nhà khoa học không biết chính xác tại sao ăn ít hơn lại khiến động vật hoặc con người sống lâu hơn. Một giả thuyết cho rằng, ở cấp độ tế bào, việc hạn chế calo khiến động vật có khả năng phục hồi tốt hơn trước các tác nhân gây căng thẳng về mặt thể chất. Ví dụ, những con chuột hạn chế calo có khả năng chống lại độc tố tốt hơn và phục hồi nhanh hơn sau chấn thương.

Một lời giải thích khác liên quan đến thực tế là, ở cả người và động vật, việc ăn ít calo hơn sẽ làm chậm quá trình trao đổi chất. Hạn chế calo cũng buộc cơ thể phải dựa vào các nguồn nhiên liệu khác ngoài glucose. Theo các chuyên gia lão khoa, điều này có lợi cho quá trình trao đổi chất và nâng cao tuổi thọ. Một số nhà nghiên cứu đã chỉ ra một quá trình được gọi là tự thực, trong đó cơ thể tiêu thụ các bộ phận tế bào bị trục trặc và sử dụng chúng để tạo năng lượng. Điều này giúp các tế bào hoạt động tốt hơn và giảm nguy cơ mắc một số bệnh liên quan đến tuổi tác.

Có một vài ngoại lệ đáng chú ý đối với những phát hiện xung quanh mối liên quan giữa tuổi thọ và việc hạn chế calo. Đáng chú ý nhất là một nghiên cứu mà Tiến sĩ Nelson công bố năm 2010 trên những con chuột có sự đa dạng về mặt di truyền. Ông phát hiện ra một số con chuột sống lâu hơn khi chúng ăn ít hơn, nhưng một tỷ lệ lớn hơn thực sự có tuổi thọ ngắn hơn.

Tuy nhiên, nghiên cứu của Tiến sĩ Nelson không phải là nghiên cứu duy nhất không tìm thấy lợi ích chung về tuổi thọ khi hạn chế calo. Ví dụ, hai nghiên cứu được tiến hành trên khỉ trong hơn 20 năm, được công bố vào năm 2009 và 2012, đã báo cáo những phát hiện trái ngược nhau. Động vật trong cả hai thí nghiệm đều cho thấy một số lợi ích sức khỏe liên quan đến việc hạn chế calo, nhưng chỉ có một nhóm sống lâu hơn và có tỷ lệ mắc các bệnh liên quan đến tuổi tác thấp hơn, như bệnh tim mạch và tiểu đường.

Nhịn ăn gián đoạn có liên quan gì đến tuổi thọ?

Trước những kết quả trái chiều này, một số nhà nghiên cứu đã nghĩ tới một biến số khác cũng quan trọng như lượng calo mà một con vật ăn vào, đó là khoảng thời gian mà chúng ăn.

Một điểm khác biệt chính giữa hai thử nghiệm trên khỉ là trong nghiên cứu năm 2009, được tiến hành tại Đại học Wisconsin, những con vật bị hạn chế calo chỉ được ăn một bữa một ngày và các nhà nghiên cứu đã lấy đi bất kỳ thức ăn thừa nào vào cuối buổi chiều, vì vậy những con vật này bị buộc phải nhịn ăn trong khoảng 16 giờ. Trong nghiên cứu năm 2012, do Viện Lão khoa Quốc gia Mỹ thực hiện, những con vật này được cho ăn hai lần một ngày và thức ăn được để qua đêm. Kết quả là, những con khỉ ở Wisconsin sống lâu hơn.

Một nghiên cứu gần đây hơn được tiến hành trên chuột đã kiểm tra rõ ràng tác động của việc hạn chế calo có và không có nhịn ăn gián đoạn. Các nhà khoa học đã cho những con vật này ăn cùng một chế độ ăn ít calo, nhưng một số con chỉ được ăn trong hai giờ, một số khác trong 12 giờ và một nhóm khác trong 24 giờ. So với nhóm chuột đối chứng có thể ăn chế độ ăn đầy đủ calo bất cứ lúc nào, những con chuột ít calo được ăn trong 24 giờ sống lâu hơn 10%, trong khi những con chuột ít calo ăn trong các khung thời gian cụ thể có tuổi thọ tăng tới 35%. 

Những nghiên cứu trên có đúng với con người?

Thật khó để trả lời một cách chắc chắn liệu việc nhịn ăn gián đoạn hay hạn chế calo, hoặc kết hợp cả hai, có thể khiến mọi người sống lâu hơn không.

Một thử nghiệm lâm sàng đã cố gắng trả lời câu hỏi này bằng cách kiểm tra cách cắt giảm 25% lượng calo trong hai năm ảnh hưởng đến một loạt các phép đo liên quan đến lão hóa. So với những người tham gia đối chứng, những người ăn kiêng đã cải thiện một số khía cạnh về sức khỏe tim mạch - chuyển hóa của họ, bao gồm huyết áp và độ nhạy insulin, một số dấu hiệu viêm ở mức độ thấp hơn.

Nghiên cứu cũng bao gồm ba biện pháp đo “tuổi sinh học”, so sánh các xét nghiệm máu được thực hiện vào đầu và cuối hai năm. Hai trong số các xét nghiệm không tìm thấy sự cải thiện ở cả hai nhóm, nhưng xét nghiệm thứ ba, được cho là đo tốc độ lão hóa của mọi người, đã cho thấy sự khác biệt ở những người ăn kiêng.

Mặc dù đã có gần một thế kỷ nghiên cứu, vẫn còn một chặng đường dài trước khi các chuyên gia có thể khẳng định chắc chắn, liệu những lợi ích về tuổi thọ ở động vật có thể tương tự lợi ích ở con người hay không. Một số nghiên cứu đưa ra lý do để tin rằng việc hạn chế calo và nhịn ăn gián đoạn sẽ giúp bạn sống lâu hơn, và có thể có những lợi ích ngắn hạn, đặc biệt là khi nói đến sức khỏe tim mạch và trao đổi chất. Nhưng cũng có khả năng ăn ít hơn có thể không có tác dụng gì nhiều ngoài việc khiến bạn đói.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!