Không biết cây lòn bon có tự bao giờ nhưng nó đã đi vào thơ ca dân gian như một phần đời sống của người dân Xứ Quảng. Vốn là cây mọc trong rừng sâu, nhưng cho quả ăn được nên người dân các vùng trung du Quảng Nam đã di thực về trồng trong vườn nhà như một loại cây đặc sản. Dù chưa mang lại hiệu quả kinh tế cao, nhưng cây lòn bon nay đã trở thành một phần không thể thiếu của các nhà vườn Tiên Phước.
Cây lòn bon thân gỗ, dễ trồng và tự nhiên ra hoa kết trái. Quả lòn bon có vị ngọt thanh pha chua và có mùi thơm đặc trưng nên ăn nhiều vẫn không ngán. Lòn bon chủ yếu được trồng ở Quảng Nam, tại các vùng Tiên Phước, Trà My, Nông Sơn và nó trở thành cây đặc trưng của các vùng trung du này.
Ngoài tên gọi dân gian là lòn bon, loại quả này còn có tên gọi mỹ miều khác là Nam Trân, tức là quả quý ở phương Nam. Tương truyền rằng, lúc công tử Nguyễn Phúc Ánh chạy theo chúa Nguyễn Phúc Thuần vào Quảng Nam, không may bị quân Tây Sơn phát hiện, phải trốn lên thượng nguồn Ô Gia. Lúc đói lòng công tử phải ăn tạm trái Lòn Bon để sống qua ngày, chờ thời cơ phục quốc. Sau này khi lên ngôi vua lấy niên hiệu là Gia Long, ông liền đặt tên cho loại quả nhân nghĩa này là Nam Trân. Từ đó trái lòn bon được nhiều vùng miền biết đến và trở thành cây trái mang lại nguồn kinh tế quan trọng cho người dân vùng trung du xứ Quảng.
Hiện toàn vùng Tiên Phước có khoảng 200 ha Lòn Bon đã cho trái. Vốn là loài cây dễ trồng nên lòn bon luôn cho nguồn thu ổn định. Hằng năm vào khoảng tháng 9 âm lịch, khi mùa lòn bon chín rộ, trên khắp các nẻo chợ quê, đâu đâu cũng thấy người ta bày bán trái lòn bon. Theo chân các thương lái, Lòn bon trở thành món quà quê độc đáo của vùng trung du Quảng Nam.
Những năm gần đây, huyện Tiên Phước đẩy mạnh phát triển du lịch sinh thái kết hợp nhà vườn. Mỗi mùa lòn bon chín rộ, có rất đông du khách xuống tận vườn để trải nghiệm và thưởng thức trái lòn bon. Nhờ vậy mà giá trị trái lòn bon cũng được nâng cao và thu nhập của người dân cũng ổn định hơn.
* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online!
